Мрежата SafeJournalists внимателно го следеше случајот на Елтон Ќино, новинар на телевизијата Ora News во Албанија, кој беше испрашуван речиси седум часа на 13 декември 2023 година во Тирана од страна на Специјалното обвинителство за борба против корупцијата (СПАК) и посебно прашан да ги открие своите извори. Во соопштението за јавноста, СПАК остана на ставот дека Ќино објави написи на Оrа News за кои постои сомневање дека се незаконско откривање тајни податоци од прелиминарните истраги поврзани со кривично дело (бр.75/2022). За време на неговото испрашување на 13 декември 2023 година, Ќино беше повикан да објасни како ги добил податоците, да ги открие изворите и зошто избрал да ги објави, што се дејствија забранети со процедурален закон. Ќино цврсто го чуваше својот извор доверлив, повикувајќи се на новинарската професионална тајна.
Како одговор, СПАК потоа доби три наредби од Првостепениот суд против корупција и организиран криминал со кои им се дозволува на инспекторите на СПАК да извршат лична проверка на Елтон Чино, проверка на неговата приватна резиденција и канцеларија во ТВ Оrа News и одземање на компјутер. податоци на неговото работно место, фајлови, ЦД, клучеви од автомобилот и домашен лаптоп како и два мобилни телефони пронајдени во кафе бар до СПАК. Претходно, СПАК, со наредба од 14 јуни 2022 година, му забрани на Елтон Ќино да објавува податоци поврзани со оваа кривична истрага, кој сепак продолжи да објавува написи, што доведе до нова истрага по кривична постапка број 245/2023 за потенцијално незаконско откривање на тајни податоци на СПАК. Додека беше на распит на 13 декември, Ќино потпиша декларација обезбедена од истражителите на СПАК и се обврза да не објавува никакви информации од тековната истрага за овој случај. Оттогаш нема објавено ништо.
На 15 декември 2023 година, Ќино го изрази своето разочарување во врска со постапките на СПАК. Тој ја обжали наредбата за заплена на опрема пред Специјалниот Апелационен суд против корупција и организиран криминал (овде). Адвокатот на новинарот, Доријан Матлија, тврди дека првостепените наредби се многу широки, издадени набрзина и не дозволуваат новинарот или неговиот адвокат да присуствуваат при инспекциите на истражителите во неговата приватна резиденција и канцеларија. Тој тврди дека овие наредби ги прекршуваат стандардите утврдени од Високиот суд за заштита на изворите и новинарските материјали. Наредбите на Првостепениот суд против корупција и организиран криминал го прекршуваат стандардот на ЕСЧП за заштита на изворот, се вели во реакциите на адвокатот на Ќино и други независни организации во Албанија.
Случајот собра значителна солидарност од новинарите и колегите во Албанија, поддржувајќи го принципот дека новинарот не смее да ги открива своите извори.
Мрежата SafeJournalists забележува дека СПАК требало да ги искористи сите расположливи истражни методи за да ги истражи потенцијалните протекувања од нивната институција, без притискање за извори и запленување на опремата на новинарот. Агенциите за спроведување на законот треба да дадат приоритет на обезбедување и заштита на информации поврзани со истрагите пред да ги таргетираат новинарите и нивните извори. Овој пристап е од витално значење за заштита на новинарите и за обезбедување професионални и сеопфатни истраги.
„Ги препознаваме комплексноста својствена за случајот со Елтон Ќино. Иако цврсто го поддржува принципот на заштита на изворот, овој случај не потсетува и на важноста на новинарите да ги почитуваат етичките насоки. Ние се залагаме за медиумски пејзаж каде што новинарскиот интегритет коегзистира со законската усогласеност, нагласувајќи ја потребата од правна рамка што ќе ја усогласи заштитата на новинарските извори со принципите на правда и транспарентност. Решението на овој случај би можело да постави значаен преседан за тоа како новинарските слободи се избалансирани со барањата на судските процеси во Албанија, што потенцијално ќе влијае на довербата меѓу новинарите, нивните извори и јавноста, но и кај органите за спроведување на законот“ – Блерјана Бино. Истражувач на SafeJournalists во Албанија.
Мрежата SafeJournalists е особено загрижена кога дознава дека Специјалниот суд во Тирана го овластил СПАК да ја контролира приватната резиденција и канцеларија на Елтон Ќино и да заплени опрема за да открие новинарски извори. Таквата одлука претставува значителна закана за слободата на медиумите и може да ги одврати изворите од споделување информации со новинарите.
Мрежата SafeJournalists го повикува СПАК да му ја врати целата опрема на Елтон Ќино и инсистира во иднина да се воздржува од покренување случаи што ги загрозуваат изворите на новинарите и со нетрпение ја очекува одлуката на Специјалниот Апелационен суд против корупција и организиран криминал во врска со ова.
SafeJournalists мрежата се солидаризира со Елтон Ќино и другите новинари во Албанија и ние ќе го следиме овој случај многу внимателно.
Секој напад врз новинари допира до јавниот интерес, демократијата и правата на сите граѓани.
Приштина – Скопје – Сараево – Загреб – Белград – Подгорица – Тирана, 21 декември 2023 година
Здружение на новинари на Македонија
Здружение на новинари на Косово
Здружението на новинари на БиХ
Здружение на новинари на Хрватска
Независното здружение на новинари на Србија
Синдикатот на медиуми на Црна Гора