По повод Меѓународниот ден за прекинување на неказнивостa на злосторствата врз новинарите, кој се одбележува денеска, 2 ноември, членовите на мрежата SafeJournalists ја започнаа кампањата ,,#НеСеДвоумиПријави”. Целта на кампањата е да се подигне свеста за проблемот со неказнивоста на нападите врз новинарите, кој е присутен во сите земји од Западен Балкан и да се поттикнат новинарите да известуваат за сите видови напади поврзани со нивната работа.
На територијата на Западен Балкан во последните 30 години за време на војната, животот го загубија 110 домашни новинари. Во мирно време животот го загубија пет новинари. Само два случаи се решени со правосилна пресуда.
Новинарите поради својата работа се изложени на закани и напади, а поради малиот број решени случаи, честопати не сакаат да ги пријават инцидентите. Со цел да ги поттикне новинарите да известуваат за инцидентите, мрежата SafeJournalists ја започна кампањата #НеСеДвоумиПријави. Почнувајќи од денеска, новинарите од Албанија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Северна Македонија, Косово и Србија ќе можат да пријават напади на веб-страницата SafeJournalists.net. Покрај формуларот за известување, веб-страницата содржи информации за лицата за контакт од обвинителството и полицијата (за оние земји што ги имаат).
Иако во минатото мал број случаи беа законски завршени со осудителни пресуди, многу е важно новинарите да не се обесхрабруваат и да продолжат да ги пријавуваат сите напади до надлежните институции и новинарските здруженија бидејќи само така може да се бориме за подобра и побезбедна средина.
Исто така, важно е да се укаже на важноста на работата што новинарите ја вршат во контекст на јавниот интерес за да добијат поголема поддршка, бидејќи новинарите се очите и ушите на демократијата и нејзини чувари во исто време.
Новинарите се соочуваат со закани за нивната безбедност ширум светот. Меѓународните организации го препознаа овој проблем и на различни начини се обидуваат да ги подобрат условите во кои работат. Така, на почетокот на октомври, Советот на Европа започна Кампања на целиот континент за безбедност на новинарите што ќе се води под слоганот „Новинарите се важни“.
Главната цел на кампањата е да ги подобри безбедносните услови во кои работат новинарите низ Европа, особено преку усвојување и спроведување на национални акциони планови за заштита на новинарите и зајакнати правни и институционални стандарди. Други клучни цели на кампањата се воспоставување ефективни правни лекови на национално ниво за справување со кршењето на слободата на медиумите, подобрување на истрагата за злосторствата против новинарите и обезбедување соодветно санкционирање на сторителите.
Мрежата SafeJournalists ги повикува надлежните органи да ги преземат сите мерки со цел поефикасно и побрзо процесуирање на случаите и со тоа да покажат подготвеност во борбата против неказнивоста бидејќи само на тој начин можеме да испратиме јасна порака до потенцијалните сторители дека нападите се неприфатливи.
Поддршка на новинарите од официјални институции
Во сите земји од Западен Балкан постојат механизми кои се справуваат со проблемот со нападите врз новинарите. Претставниците на официјалните институции, како и поединци кои се запознаени со проблемот со нападите врз новинарите, оваа година им ја изразија својата поддршка на новинарите:
Албанија
„Молкот кон злосторствата врз новинарите е она што ја убива слободата на изразување, достоинството и интегритетот на новинарите. Храбриот чин на осудување на кривично дело од страна на новинарот кој е негова жртва дава надеж и им помага на многу други да тргнат по истиот пат со цел исплашени да не бидат новинарите туку само оние против кои се обвинуваат и кои треба да бидат истражени од обвинителството и казнети од судот“, Ерида Скендај, извршен директор на Албанскиот Хелсиншки комитет
„Медиумските организации и правосудните институции се столбовите каде што треба да се известува за секое дело што ја нарушува слободата на говорот и изразувањето!“, Иса Мизирај, новинар.
Босна и Херцеговина
„Кантоналното обвинителство на кантонот Сараево е решено да преземе активности во рамките на својата јурисдикција за да обезбеди највисок можен степен на заштита на новинарската активност и да им овозможи на новинарите непречено да ги извршуваат своите функции во општеството. Наведената определба не мотивираше да бидеме првото обвинителство во Босна и Херцеговина кое назначи лице за контакт на новинарите и постави приоритетен статус за овие случаи заради ефективна и ефикасна кривична заштита на новинарската професија. За откривање и гонење на сторителите на кривични дела извршени врз новинари, клучно е секој напад да биде пријавен веднаш откако ќе се случи. Ги повикувам сите новинари да пријават секој напад без одлагање до надлежната полициска управа или директно до Кантоналното обвинителство на кантонот Сараево“, Дарко Мартинчевиќ, обвинител и лице за контакт за пријавување напади и закани кон новинари во кантонот Сараево.
„Кантоналното обвинителство на Херцеговина – Кантон Неретва, по препорака на Високиот судски и обвинителски совет на Босна и Херцеговина, го назначи обвинителот за лице за контакт за безбедноста на новинарите. Обвинителството ги повикува новинарите од овој кантон да ги пријават сите напади и закани што ги добиваат како резултат на извршување на нивната работа или до Обвинителството или до полициските органи. Овие случаи ќе имаат приоритет во нашата работа. Обвинителот – контакт точка е достапна и за новинарите и за новинарските организации за истраги и информации поврзани со случаи во кои новинарите се повредени“, Јурица Кнезовиќ, обвинител и лице за контакт во Кантоналното обвинителство на Херцеговина – Кантон Неретва во Мостар.
Хрватска
„Од огромно значење за новинарите и медиумските професионалци е формално да пријават напади и други криминални дејствија на кои можат да станат жртви додека ги извршуваат своите должности. Ова е единствениот начин новинарот како жртва формално да биде информиран за сите права што ги има како жртва и подобро да се справи со физичките и психолошките последици од ваквите напади. Клучно е да се сфати дека формалното известување може да го спречи сторителот да изврши кривично дело против други и да ги одврати од повторување на истиот новинар. Понатаму, врз основа на извештајот може да се направи проценка за да се утврди дали конкретниот новинар или блиски до нив бараат заштита од сторителот. Во суштина, пријавувањето во полиција е основа за преземање активности“, Ивица Кропек, началник на Одделот за општ криминал во Управата за полиција.
„Нападот врз новинар мотивиран исклучиво од фактот дека тие се новинари и поради нивната професија во која известуваат за сите општествено значајни настани, претставува директен напад врз слободата на медиумите, основно право во секој организиран демократски општеството. И покрај потенцијалното клише на оваа изјава, тоа е нешто што, според мене, треба упорно да се повторува кога се разговара за ова прашање, особено во јавниот дискурс. Затоа, сметам дека секој таков напад новинарите треба да го пријавуваат во полиција или други релевантни државни органи, не само заради нивно добро, туку и да ја подигнат јавната свест за ваквите појави. Не мислам само на непосредните физички закани, туку и на сите други форми на напади во форма на закани, заплашувања или притисок, кои можат да ги попречат новинарите во упорното и објективно известување“, судија Крешимир Девчиќ, портпарол на Жупанискиот суд во Загреб
Косово
„Нападите и заканите кон новинарите ја поткопуваат слободата на говорот. Косовската полиција постојано презема правни мерки против поединци вклучени во вакви инциденти. Секој напад или закана против медиумите/новинарите е забранет и санкциониран со закон. Затоа, ги повикуваме новинарите да ги пријават сите вакви инциденти до органите на прогонот. Со пријавување и приоритизирање на овие случаи, можеме ефективно да ги спречиме идните“, – Баки Келани, портпарол на косовската полиција.
„Државниот обвинител и полицијата се одговорни за преземање на сите неопходни дејствија за откривање на сторителите на кривичното дело, спроведување навремени истраги и гонење на кривични дела. Ова осигурува дека одговорните за злосторствата врз новинарите веднаш ќе бидат изведени пред лицето на правдата. Понатаму, должност на државниот обвинител е да им даде приоритет на овие случаи, а со тоа ги охрабруваме сите новинари веднаш да ги пријават случаите на насилство врз нив до Обвинителството и до полицијата“, Башким Зеќај, државен обвинител.
Црна Гора
„Како раководител на најголемото Основно државно обвинителство во Црна Гора во однос на бројот на предмети, вклучително и случаите кои се однесуваат на безбедноста на новинарите, ја изразувам мојата целосна поддршка за работата на расветлување на овие случаи и се залагам за создавање на најбезбедно можно средина во која новинарите би можеле непречено да се занимаваат со својата професија, што го покажавме во нашата претходна работа. Новинарската професија заслужува целосна поддршка од државното обвинителство и јас ќе продолжам да се залагам за тоа од оваа позиција“, Душко Милановиќ, раководител на Основното обвинителство во Подгорица.
„Насилството е неприфатливо. Пријавете ја секоја закана и напад“, Предраг Николиќ, член на Комисијата за следење истраги на нападите врз новинарите.
Северна Македонија
„Новинарите се столбот на слободата на изразување, а преку нивната заштита од напади и други злосторства се штитат демократските принципи на целото општество. Јавното обвинителство е посветено на заштитата на слободата на говорот и кривично гони секој што ја загрозува таквата слобода“, Искра Хаџи Василева, јавен обвинител од Основното јавно обвинителство Скопје назначен да ги следи случаите поврзани со безбедноста на новинарите.
,,Како Министерство за внатрешни работи посветено работиме на обезбедување безбедни услови за работа на медиумските работници. Една од примарните должности на секоја институција е постојано да работи на обезбедување услови за функционирање на новинарите и постојано да соработува со медиумите“, Тони Ангеловски – помошник на министерот за внатрешни работи за односи со јавноста.
Србија
„Важно е новинарите и другите медиумски работници да знаат дека штом ќе се случи напад или закана во врска со работата што ја вршат, веднаш да го пријават случајот до надлежните органи – да отидат во првата полициска станица, до надлежните обвинителство или контактирајте со здружението на новинари кое ги следи нападите врз новинарите и соработува со органите за спроведување на законот. Особено е важно кривичната пријава да биде поднесена без одлагање, што овозможува ефикасно обезбедување докази во предметната постапка, имајќи предвид дека задолжителното упатство на Врховниот обвинител предвидува првото дејствие да се преземе во рок од 48 часа од прием на кривичната пријава од обвинителството.“, Вања Чулибрк, јавен обвинител, Прво основно јавно обвинителство во Белград и контакт точка за безбедност на новинарите.
Поддршка од меѓународни организации
Организациите собрани во рамките на Брза реакција на слободата на медиумите, исто така, обезбедија поддршка за новинарите од земјите од Западен Балкан:
„За да ги заштитиме слободата на печатот и медиумите, потребна ни е точна слика за силите што ја загрозуваат. Пријавувањето на прекршувањата создава свест, овозможува насочена поддршка, внесува ефективни политики и правни одговори и испраќа јасен сигнал дека нападите и заканите против новинарите и медиумските работници не треба да се нормализираат или толерираат.“, Конзорциумот за брза реакција за слободата на медиумите (MFRR).
„Да се молчи пред секаква форма на агресија значи да се даде слобода на агресорите и на новите акти на насилство. Пасивноста е форма на соучесништво во оваа спирала на насилство. Јавното осудување на ваквото насилство и заплашување и изложувањето на сторителите на кривично гонење е морална должност. Тоа е единствениот можен избор за секој свесен и одговорен новинар“, Рикардо Гутиерез, генерален секретар на Европската федерација на новинари ЕФН