SARAJEVO, 12.2.2019.-Izbor urednika informativnog i dokumentarnog programa državnog javnog servisa ne samo da je potvrdio direktan uticaj politike na produkciju programa u javnim emiterima, već je još jednom doveo u pitanje opstanak javnog emitovanja u Bosni i Hercegovini kao jednog od osnovnih temelja demokratskih političkih principa koje od naše zemlje očekuje Evropska unija.
Upakovana u model nacionalnog ključa koji odstupa od temeljnih građanskih vrijednosti savremenih demokratkih društava, konstantna primjena (para)političkog modela upravljanja javnom komunikacijom u Bosni i Hercegovini ne samo da dovodi u pitanje slobodan protok informacija, već podriva cjelokupan nacionalni komunikacijski sistem podredivši ga isključivo političkoj dezorijentaciji građanina kao jedine potentne političke kategorije u procesu tranzicije.
U ovom kontekstu razmatranja izazova sa kojima se suočava savremeni javni radio-televizijski sistem Bosne i Hercegovine bitno je definisati upotrebu sintagme „(para)politički model“ u identifikaciji specifičnog oblika upravljanja javnim emitovanjem koji se primjenjuje u Bosni i Hercegovini. Jasno je da ograničavajući faktor za ukupnu reformu javnih poslova i organizacije političkog sistema u Bosni i Hercegovini predstavlja ustavno određenje subjekata političkih procesa kroz kategorije konstitutivnih (ustavno ravnopravnih) naroda i ostalih građana, koja se primarno primjenjuje u raspodjeli odgovornih javnih funkcija i nadležnosti.
Međutim, ako analiziramo aktuelne slučajeve imenovanja na uredničke funkcije na državnom javnom emiteru, shvatamo da je nacionalni ključ, odnosno pozivanje na ustavno uređenje političkog sistema, praktično samo paravan za pozicioniranje podobnih političkih kadrova koji ne raspolažu adekvatnim kompetencijama za obavljanje određenih funkcija. Ovakvom politikom rukovođenja javnim poslovima, zanimanje javnosti je dovedeno do potpunog izostanka shvatanja javnog interesa ili uticaja politike na kvalitet života građanina, što istovremeno otvara potpunu slobodu za privatizaciju demokratskih procesa unutar političkih stranaka.
Javno finansiranje privatnih interesa
Ako imamo u vidu opštu definiciju javnih servisa kao sistema uspostavljenih od strane javnosti, te finansiranih i nadgledanih od strane građana, koji su i primarni regulator transparentnosti poslovanja javnih radio-televizijskih sistema, onda shvatamo da se proces upravljanja javnom komunikacijom u Bosni i Hercegovini kreće u suprotnom smjeru od teorijskih pretpostavki. Ma koliko bio neprihvatljiv model konstitutivnosti etničkih grupa koje žive na prostoru Bosne i Hercegovine, koji negira građanina kao univerzalnu demokatsku kategoriju, on istovremeno ne mora značiti isključivu političku intervenciju u upravljanju javnim poslovima.
Konstitutivnost naroda ne isključuje kompetenciju određenih pripadnika etničkih grupa, i istovremeno ne smije biti poligon za stranačko intervenisanje unutar procesa koji se direktno odražavaju na demokratizaciju ukupnog političkog stanja u vremenu tranzicije državnih institucija. Razloge za stanje prihvatanja privatizacije javnih poslova možemo tražiti u opštem prešutnom prihvatanju trenutnog stanja, koje se uzima kao neizbježan odnos pozicija moći u kojem građanin ne vidi sebe kao aktivnog subjekta političkih procesa, već kao žrtvu aktuelnog kulturno-historijskog konteksta, u kojem je politička stranka jedini legitimni subjekt za ostvarivanje političkog prava. S druge strane, ako za primjer uzmemo javni radio-televizijski sistem i konstantan pad povjerenja građana u distribuirane medijske sadržaje, onda ćemo jasno uočiti da je glavno težište krivice za takvo stanje u producentima (novinarima), koji su svjesno javnu komunikaciju prepustili na milost i nemilost vanjskih faktora (uglavnom političkih), dok interes građanina, kao glavnog finansijera, ne vide kao faktor očuvanja nezavisnosti javnog emitovanja.
Reakcija na političke intervencije u procesu upravljanja javnim emitovanjem dolazi tek po okončanju procesa imenovanja odgovornih funkcija, ili kad je ugrožena lična egzistencija novinara kao uposlenika javnog sistema. U ovako postavljem odnosu spram javne odgovornosti građanin ne želi biti finansijer javnih poslova koji, umjesto da budu u službi opšteg interesa, postaju prostor za privatizaciju javnih institucija i instrumentalizaciju demokratskih procesa s ciljem ovladavanja pozicijama moći.
Apstrakcija odgovornosti
Jedan od ključnih problema u procesu identifikacije odgovornosti za manipulaciju javnim poslovima jeste apstrahiranje subjekata koji se navode kao nosioci odgovornosti za postupke koji dugoročno negativno djeluju na javni interes.
Tako se naprimjer u rijetkim kritičkim stavovima spram zloupotrebe javnih poslova kao krivci navode „političke partije“, „nadležne institucije“, „vladajuće strukture“, „skupštinski poslanici“ ili druge sintagme kojima se prikriva identitet pojedinca kao nosioca javnih poslova, koji u određenom trenutku ličnom odlukom narušava javni interes. Tako se konkretno u slučaju imenovanja urednika informativnog i dokumentarnog programa u prvobitnim informacijama navodio tek odnos glasova unutar upravnog odbora koji je izvršio imenovanja, a da se nije dodatno elaborirao lični odnos svakog pojedinačnog člana prema konkretnom procesu, ili da se čak ponudio prikaz propisane procedure na osnovu koje se vrši ovakav izbor.
S druge strane, kritika koja je upućivana na odabir kandidata takođe nije ponudila objašnjenje potrebnih korekcija u procesu imenovanja, ili primjedbe na kompetencije članova upravnog odbora koji su proveli pomenuti proces. I u kritikama ovakvog postupka se navodi kako iza procesa vjerovatno stoje „političke partije“, te da „nadležne institucije“, instrumentalizirane od strane „nacionalnih stranaka“, nemaju kapacitete da reaguju u procesu privatizacije javnih poslova.
Upravo zbog ovakvih apstraktnih identifikacija javne odgovornosti građani gube interesovanje za odgovornost nosilaca javnih funkcija, a javna diskusija o aktuelnim pitanjima se završava u roku od nekoliko dana, što je bio slučaj i sa spornim imenovanjima u državnom javnom servisu. Imajući u vidu ovakvu političku nezrelost u vođenju javnih poslova, ali i u javnoj diskusiji o odgovornosti nosilaca javnih funkcija, razumljivo je da provođenje poslova koji podrazumijevaju reformu ukupnog političkog sistema stagnira od završetka ratnih sukoba.
Primjera radi, zakoni koji regulišu oblast javnog emitovanja nikada nisu u potpunosti definisani, i uprkos sugestijama evropskih institucija za monitoring reformi, odgovorne osobe koje su u određenim ciklusima obavljale funkcije iz ovog domena završile su svoje mandate bez ikakvog napretka u ovom procesu. Suprotno stalnim sugestijama za uspostavu centraliziranih organa za nadzor rada, kao što bi recimo bila Korporacija javnih servisa, sistem je očuvan na temeljima podijeljenih nadležnosti i labilnog nadzora nad kadrovskim i ekonomskim poslovima, što upravo omogućava stalnu privatizaciju javnih servisa i ukupnog sistema javne komunikacije.
U ovakvim odnosima političkog upravljanja, građanin ostaje marginalizirana kategorija, a politička prava, kao i prilika za obavljanje rukovodećih javnih funkcija, ostvaruje se isključivo kroz članstvo u političkim strankama, koje u savremenom bosanskohercegovačkom političkom kontekstu predstavljaju korporacije za upravljanje javnim dobrom.
Ovaj tekst je originalno objavljen u osmom specijalnog biltena Udruženja BH Novinari, koji se realizira u okviru projekta “Mediji i javni ugled”, kao doprinos javnoj raspravi o temi transparentnosti medijskog vlasništva i zagovaranju donošenja zakona za unapređenje medijskog prostora i tržišta informacija u BiH. Bilten možete preuzeti ovdje.