Sipas të dhënave të rrjetit SafeJournalists, Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve në rajonin e Ballkanit Perëndimor për vitin 2023 është në një rënie të lehtë.
Me rastin e Ditës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut, rrjeti SafeJournalists thekson mungesën e vullnetit politik për reformat e nevojshme në fushën e lirisë së medias në vendet e Ballkanit Perëndimor. Nuk janë krijuar mekanizma të posaçëm për mbrojtjen e gazetarëve burra dhe gra nga gjuha e urrejtjes dhe kërcënimet serioze, ose aty ku ekzistojnë, nuk kanë efekt të mjaftueshëm.
*Ky grafik është interaktiv – klikoni mbi të për të marrë më shumë të dhëna
Në vend që të dënojnë publikisht kërcënimet dhe sulmet kundër gazetarëve, zyrtarët publikë përfshihen në fushata shpifjesh dhe kështu krijojnë një atmosferë linçimi dhe inkurajojnë kërcënime të mëtejshme online, të cilat janë forma më e përhapur e presionit ndaj gazetarëve.
Shumë gazetarë vendosin të mos i raportojnë kërcënimet tek institucionet kompetente sepse përvoja e kaluar tregon se vetëm një numër i vogël i rasteve zgjidhen me dënime. Gazetaret gra shpesh nuk raportojnë kërcënime nga frika e hakmarrjes.
Përveç kërcënimeve, paditë strategjike kundër pjesëmarrjes publike (SLAPP) janë një formë shumë e përhapur e presionit ndaj mediave dhe gazetarëve, dhe gjykatat vendase përgjithësisht nuk i njohin këto padi.
Shqipëria
Në Indeksin e Sigurisë së Gazetarëve për Shqipërinë për vitin 2023 është shënuar rënie e lehtë. Në vitin 2023, paditë kundër gazetarëve në Shqipëri u rritën, shumë prej të cilëve u konsideruan si SLAPP që synonin të heshtin raportimin investigativ. Një rast i rëndësishëm ngriti shqetësime për konfidencialitetin e burimit kur autoritetet kapën materialet personale dhe profesionale të një gazetari. Në Shqipëri nuk u pa asnjë përmirësim në ngritjen e njësive apo protokolleve të specializuara për hetimin e sulmeve ndaj gazetarëve. Hetimet për sulme të rënda fizike dhe ngacmime në internet mbetën joadekuate, duke çuar te një lloj mosndëshkimi. Nuk ka ende një sistem gjithëpërfshirës të mbledhjes së të dhënave në lidhje me sulmet ndaj gazetarëve.
Kroacia
Indeksi i sigurisë së gazetarëve për Kroacinë për vitin 2023 është në rënie krahasuar me një vit më parë. Ndryshimet e paralajmëruara në Kodin Penal lidhur me “rrjedhjen e informacionit” kërcënojnë mbrojtjen e burimeve gazetareske, ndërsa propozimi i Dokumentit të Punës të Ligjit të ri të Medias përmend vendosjen e një regjistri të gazetarëve dhe fotoreporterëve, si dhe mundësinë që një autor të mos botojë një artikull gazetaresk pa u konsultuar me gazetarin dhe redaktorin. Ndryshimet kryesore në vitin 2023 kanë të bëjnë me përmirësimin e bashkëpunimit mes policisë dhe gazetarëve nëpërmjet Marrëveshjes së re për Mbrojtjen e Gazetarëve dhe zbatimin e protokollit për sjelljen e policisë. Në Kroaci nuk ka njësi të specializuara hetimore për dhunën ndaj gazetarëve, gjë që e vështirëson procedimin e këtyre rasteve, edhe pse policia ka filluar të zbatojë Protokollet për Mbrojtjen e Gazetarëve. Hetimet për sulmet ndaj gazetarëve kryhen, por proceset shpesh janë të gjata dhe jo transparente, me mungesë informacioni për viktimat.
Kosova
Në vitin 2023, Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve për Kosovën ishte në një rënie të lehtë. Ligjet për shpifjen në Kosovë i japin përparësi lirisë së shprehjes në përputhje me standardet evropiane, por paditë SLAPP kanë qenë mjaft të zakonshme kundër gazetarëve dhe aktivistëve. Edhe pse ka mbrojtje ligjore në Kodin Penal kundër kërcënimeve serioze ndaj sigurisë së gazetarëve në Kosovë, mungesa e procedurave sistematike të vlerësimit të rrezikut, në mënyrë të konsiderueshme e bën këtë mbrojtje jo të plotë. Megjithatë, bashkëpunimi me Policinë e Kosovës mbetet i fortë, duke reflektuar përkushtimin për mbrojtjen e të drejtave të gazetarëve, duke siguruar që ata të mund ta kryejnë punën e tyre pa asnjë pengesë. Kosova u përball me sfida të mëdha në mbrojtjen e gazetarëve dhe lirisë së mediave, me disa përmirësime të vogla në këtë drejtim. Hetimet për sulmet fizike ndaj gazetarëve mbetën të ngadalta dhe joefektive, ndërkohë që transparenca në procedurat gjyqësore ishte gjithashtu e kufizuar. Në vitin 2023 ka pasur një përkeqësim të jashtëzakonshëm të kërcënimeve jofizike dhe sulmeve fizike ndaj gazetarëve në Kosovë. Zyrtarët dhe qytetarët përdorën gjuhë shumë të rrezikshme në platformat e mediave sociale. Sulmet fizike gjithashtu u shtuan, shumica prej tyre në veri të Kosovës, veçanërisht gjatë majit dhe qershorit, kur ekipet e mediave u vunë në shënjestër të përsëritur. Sulmet përfshinin vandalizimin e automjeteve të mediave dhe dëmtimin e pajisjeve.
Mali i Zi
Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve për Malin e Zi për vitin 2023 ishte në një rënie të lehtë. Numri i sulmeve ndaj gazetarëve është ulur dhe një numër i madh i tyre janë zgjidhur ose janë drejt zgjidhjes. Nga ana tjetër, rastet e vjetra dhe më të rënda të sulmeve ndaj gazetarëve nuk janë zbardhur ende. Ende nuk janë krijuar mekanizma të posaçëm për mbrojtjen e gazetarëve nga gjuha e urrejtjes apo kërcënimet serioze ndaj jetës së tyre. Nuk ka mekanizma të veçantë për raportimin e rasteve të sulmeve dhe kërcënimeve. Megjithëse ndryshimet në Kodin Penal kanë përmirësuar mbrojtjen parandaluese të gazetarëve dhe kanë rritur dënimet për sulmet ndaj tyre, praktika prokuroriale dhe gjyqësore nuk garanton ende dënime më të rrepta. Pavarësisht se disa gjëra po ndryshojnë për mirë dhe se ka pasur rritje të pagave dhe ulje të numrit të sulmeve ndaj gazetarëve, kjo në thelb nuk ndihet sepse inflacioni ka anuluar rritjen, dhe moszbulimi i rasteve të rënda të sulmeve ndaj gazetarëve ka lënë ndjenjën e përgjithshme të pasigurisë tek punonjësit e medias.
Maqedonia e Veriut
Edhe pse në një rënie të lehtë, Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve për Maqedoninë e Veriut për vitin 2023 është më i miri për të gjitha vendet. Numri i rasteve kundër gazetarëve dhe mediave në Maqedoninë e Veriut në vitin 2023 është ulur, por politika e përgjithshme e mosndëshkimit vazhdon lidhur me rastet e vjetra të sulmeve dhe kërcënimeve ndaj gazetarëve dhe punonjësve të mediave. Fakt i veçantë shqetësues është tendenca në rritje e përdorimit të padive strategjike kundër pjesëmarrjes publike (SLAPP) për të përgjuar gazetarët dhe punonjësit e medias në vend. Ndryshimet në Kodin Penal u miratuan në vitin 2023, duke kontribuar në rritjen e sigurisë së gazetarëve dhe punonjësve të medias. Për sa i përket qasjes së gazetarëve në masat e shpejta dhe efektive të mbrojtjes në rastet e kërcënimeve dhe sulmeve, ka pasur një përmirësim të lehtë në vitin 2023. Prokurorë të rinj u emëruan në tri rajone të apelit në të gjithë vendin, si përgjegjës për monitorimin e procedimeve në rastet kur gazetarët u sulmuan, dhe u hap një linjë speciale për të thirrur gazetarët dhe punonjësit e medias. Perceptimi i bashkëpunimit ndërmjet institucioneve kompetente në vitin 2023 është përmirësuar dhe ka rezultuar në efikasitet më të madh të tyre në zbulimin e autorëve të sulmeve. Megjithatë, shkalla e mosndëshkimit për këtë lloj sulmi është ende e lartë, për faktin se një numër i konsiderueshëm i rasteve nga vitet e kaluara ende nuk janë hetuar dhe përfunduar. Shqetësuese është tendenca e rritjes së kërcënimeve online ndaj grave gazetare në vend.
Serbia
Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve në Serbi për vitin 2023 është në rënie krahasuar me një vit më parë. Ndonëse me ligj u garantohet ushtrimi i lirë i profesionit, gazetarët janë nën presione të ndryshme që pengojnë stabilitetin dhe mbrojtjen e punës së tyre. Zyrtarët dhe pushtetarët po gjejnë mënyra të reja për të paditur gazetarët dhe për të bërë presion shtesë ndaj tyre, gjë që ndikon në rritjen e numrit të padive SLAPP. Gazetarët kërcënohen edhe nga rregullore të tjera që përdoren herë pas here kundër tyre. Kur bëhet fjalë për parandalimin, ndjeshmëria e herëpashershme e policisë ndaj pyetjeve në lidhje me sigurinë e gazetarëve është një tregues se ai nuk bëhet në mënyrë sistematike dhe të thelluar dhe se policia nuk e kupton në thelb rolin e gazetarëve dhe rëndësinë e ruajtjes së sigurinë e tyre. Edhe pse njohuritë e autoriteteve kompetente janë në rritje, gjithnjë e më shumë shfaqen probleme si mungesa e ndjeshmërisë, kapaciteteve reale dhe vendimeve teknike që ulin efektshmërinë reale të atyre që ofrojnë mbrojtje. Pavarësisht disa rezultateve të mira në kryerjen e hetimeve, vështirësitë dhe pengesat në përpunim dhe mosndëshkimi i sulmeve të tilla ndikojnë në përshtypjen e përgjithshme të sigurisë së vërtetë, e cila bie në të gjitha segmentet. Numri i kërcënimeve të vërteta nuk po zvogëlohet dhe raportimi dhe përpunimi i shpejtë nuk ka asnjë efekt frenues ndaj sulmuesve. Ka shumë shembuj të heqjes dorë nga raportimi i sulmeve për shkak të mosbesimit në sistemin e mbrojtjes. Në fund u ul numri i sulmeve fizike, por gazetarët u vunë sërish në shënjestër të policisë.
Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve të Ballkanit Perëndimor është një mekanizëm që mat dhe monitoron ndryshimet në mjediset shoqërore dhe politike që kanë një ndikim të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në sigurinë e gazetarëve dhe profesionistëve të medias gjatë kryerjes së punës së tyre. Indeksi mbështetet shumë në Udhëzuesin për zbatimin e Rekomandimit CM/Rec(2016)4 për mbrojtjen e gazetarisë dhe sigurinë e gazetarëve dhe aktorëve të tjerë të medias të Këshillit të Evropës. Indeksi matet me tregues dhe nën-tregues të veçantë, të cilët vlerësohen nga 1 në 7 sipas shënuesve objektivë dhe bazohen në gjetjet dhe provat e analizuara objektivisht të hulumtimit. Indeksi përbëhet nga 4 njësi të veçanta që pasqyrojnë tablonë e përgjithshme të sigurisë së gazetarëve.
Mjedisi ligjor dhe organizativ mat ekzistencën dhe zbatimin e garancive ligjore lidhur me sigurinë e gazetarëve, parandalimi evidenton ekzistencën dhe zbatimin e një sërë masash parandaluese që ndikojnë drejtpërdrejt në mbrojtjen dhe sigurinë e gazetarëve, ndërsa pjesa procedurale monitoron veprimet e shtetit, institucionet dhe zyrtarët, sjelljen e tyre ndaj gazetarëve dhe efikasitetin e sistemit të drejtësisë penale dhe civile në hetimet e kërcënimeve ndaj gazetarëve dhe sulmeve ndaj tyre. Siguria e vërtetë mat incidentet dhe rastet e formave të ndryshme të kërcënimit dhe dhunës ndaj gazetarëve dhe mediave.