PODGORICA, 12.02.2018. – Mediji u Crnoj Gori, kada je u pitanju LGBTIQ+ populacija, evoluiraju i uglavnom poštuju novinarske standarde i Kodeks svoje branše. Tako su tekstovi u velikoj mjeri neutralni i objektivni i napisani terminologijom koja je prihvatljiva sa stanovišta ljudskih prava. Ovaj napredak je, na žalost, praćen govorom mržnje od strane građana i građanki dozvoljenim nepravovremenim administriranjem komentara na portalima i potpunim odsustvom kontrolisanja novih komunikacijskih platformi, koje mediji koriste u trci za što širom publikom.
Ono što nedostaje jeste iskrena zainteresovanost za problematiku LGBTIQ+ populacije, te više priča o LGBTIQ+ pojedincima i pojedinkama, ali i medijskih programa. Sve u cilju ispunjavanja medijske uloge, date od strane američkih autora Bila Kovača i Tima Rozenstila, a to je da „pruži ljudima informaciju koja im je potrebna da bi bili slobodni i učestvovali u upravljanju samima sobom“.
O tome koliko su mediji napredovali u poslednjih nekoliko godina u izvještavanju o ljudskim pravima jedne od marginalizovanih grupa u Crnoj Gori, nema egzaktnih podataka, barem ne onih dostupnih javnosti pretraživanjem Interneta. Analizom medijskih sadržaja i izvještavanja u vezi sa LGBT populacijom bavila se NVO „Juventas“ i to 2010. i 2011. godine. u okviru Izvještaja o stanju ljudskih prava LGBT osoba u Crnoj Gori 2011. Treba napomenuti da se u poslednjih sedam godina situacija u zemlji značajno promijenila kada su u pitanju mediji. Elektronski mediji i društvene mreže sve više služe kao platforme za informisanje, ali i kao prostor u kome konzumenti medija bivaju aktivni učesnici.
U Izvještaju NVO Juventas navodi se da „zastupljenost medijskih objava sa LGBT tematikom u Crnoj Gori značajno raste tek u 2010. godini, posebno kada se radi o onim objavama koje se ovom temom bave u lokalnom kontekstu“. U Juventasu smatraju da je „takva situacija je direktna posljedica Juventasovog pokretanja jednog od prvih projekata usmjerenih na poboljšanje položaja LGBT osoba u crnogorskom društvu Crna Gora – Svijetla tačka na gej mapi“.
I dalje je vidljiv nastavak interesovanja medija za LGBT tematiku. Međutim, ono što treba naglasiti jeste da se uglavnom radi o: izvještajima sa događaja, saopštenjima, analizima publikacija predstavljenih od strane nevladinih organizacija, reagovanjima na događaje koji privlače pažnju javnosti poput – nasilja. Nedostaju ljudske priče, dokumentarni programi, serije, filmovi koji bi takođe mogli da daju doprinos informisanju javnosti o svakodnevnim životnim problemima LGBTIQ+ populacije i načinima njihovog prevazilaženja. I dalje se mediji potrude da medijski pokriju Prajd, ali nedostaju sadržaji koji se ne tiču samo ovog velikog događaja za zajednicu. Odgovore za manjak medijskih proizvoda u vezi sa LGBTIQ+ populacijom treba tražiti od vlasnika i urednika medija.
Da li zbog i dalje male vidljivosti LGBTIQ+ osoba ili prepreka dolaska do sagovornika i sagorvornica, tek se i dalje u medijima pojavljuju uglavnom LGBT aktivisti i aktivistkinje. U Crnoj Gori je tek nekoliko osoba koje se deklarišu kao pripadnici i pripadnice LGBTIQ+ populacije. To međutim ne treba da bude izgovor za mali broj medijskih sadržaja koji se bave tematikom svih pripadnika i pripadnica seksualnih i rodnih manjina.
Kako je Juventas primijetio „najveće razlike u rezultatima analize medija za 2010. i 2011. godinu leže upravo u broju tekstova koje se LGBT temama bave u lokalnom i inostranom kontekstu“. Mediji sve više prednost daju lokalnom kontekstu što je svakako napredak. Ipak, ne treba zaboraviti da u doba masovnih medija skoro da ne postoje granice. S toga je potrebno pisati i o globalnim fenomenima i ličnostima koje nisu iz Crne Gore, a koje itekako imaju uticaja, posebno kada se radi o idolima mladih. Mediji treba da budu u skladu sa vremenom i da svoje medijske sadržaje prilagođavaju i nude i LGBTIQ+ osobama.
Medijski sadržaji i dalje većinom promovišu heteronormativnost, što je veoma lako uočljivo analizom programskih sadržaja – serija, filmova, dokumentarnih, obrazovnih i sličnih programa. Zato je potrebno raditi na programima koji će, ne samo biti namijenjeni LGBTIQ+ populaciji, već će uključivati razne teme koje se tiču i rodnih i seksualnih manjina. Jedna od funkcija medija jeste i očuvanje demokratskih vrijednosti društva i promovisanje ljudskih prava s ciljem da većina dozvoli manjini da se i njen glas čuje.
Primjetno je da novinari i novinarke sve više shvataju da sloboda govora i govor mržnje nisu isto. U traženju druge strane priče i težnji ka objektivnosti, crnogorski mediji su, godinama unazad, težili da kao sagovornike imaju osobe koje promovišu heteroseksualnost kao jedinu ispravnu društvenu normu a na uštrb svih ostalih seksualnih orijentacija.
Često su medijski sadržaji obilovali govorom mržnje usmjerenim ka grupama i pojedincima i pojedinkama koji ne žive po heteronormativu, skriveni pod plaštom „druge strane“. Sada je sve manje ove novinarske izvitoperenosti, međutim zagovornici mržnje prema seksualnim i rodnim manjinama sve više zauzimaju virtuelni prostor na društvenim mrežama za koji mediji nisu odgovorni, iako se radi o njihovim stranama, profilima i slično. Tako je prostor društvenih mreža ostao u domenu Zakona o javnom redu i miru, pa se umjesto medija, reagovanjem i prijavljivanjem govora mržnje, bave pojedinci i nevladine organizacije, kao i institucije. Mediji su svoju odgovornost sveli na napisano, odštamnpano, rečeno, administriranje komentara… Zato je i dalje moguće naići na govor mržnje u komentarima koji nedvosmisleno diskriminišu LGBTIQ+ populaciju, iako je medijski sadržaj korektan i objektivan.
„Kada je riječ o akterima/kama u okviru medijskih objava, najčešće se piše o LGBT osobama (70 odsto), nešto rjeđe se kao akteri pojavljuju LGBT organizacije (22 odsto), a još manje LGBT individue (8 odsto)“ – jedno je od zapažanja NVO Juventas prije nekoliko godina. Situacija se promijenila jer je u Crnoj Gori u tom trenutku postojala samo jedna LGBT organizacija sa jednim vidljivim predstavnikom. Danas u državi funkcioniše nekoliko organizacija koje se bave ovom tematikom, te postoji nekoliko javno „autovanih“ osoba. Međutim i dalje se medijski sadržaji svode na: vijesti, izvještaje i intervjue. Novinarske forme treba da budu što raznolikije i kada je u pitanju LGBTIQ+ populacija a ne samo društvo, ekonomija, politika i slično. Ono što fali jesu reportaže, kolumne, članci… Forme koje će javnosti pokazati da se ne radi o tamo nekoj marginalizovanoj grupi već ljudima koji su naše komšije, prijatelji, porodica.
Prate mediji u Crnoj Gori i poštuju Kodeks novinara i novinarki. Savladali su terminologiju kojom treba da se koriste kada „zakorače na teritoriju“ LGBTIQ+ populacije. Ostaje da medijski poslenici ovladaju vještinom iskrenog interesovanja za ovu tematiku. Da tragaju za životnim pričama, ali i formama i načinima prezentacije svakodnevnih životnih okolnosti gejeva, lezbejki, biseksualaca, transrodnih, transeksualnih, interodnih, kvir i ostalih rodnih i seksualnih manjina. I da ne dozvole da govor mržnje heteroseksualne većine, u komentarima i na društvenim mrežama, nadjača glas manjina koji se kroz neutralan medijski sadržaj čuo.
Kristina Ćetković
Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta Regionalna platforma za zagovaranje medijskih sloboda i bezbjednosti novinara na Zapadnom Balkanu uz finansijsku podršku Evropske Unije. Sadržaj ovog teksta je isključiva odgovornost Sindikata medija Crne Gore i autora i ni u kom slučaju ne odražava stavove Evropske unije.