PODGORICA, 04.12.2020. – Na Vladinom internet sajtu 21. marta objavljeni su spiskovi lica kojima je izdato rješenje o obaveznoj samoizolaciji u trajanju od 14 dana. Spiskovi su sadržali imena i prezimena građana i adresu prebivališta. “Neka svako zna ko ga od komšija i sugrađana dovodi u opasnost”, navedeno je, pored ostalog, u tviter objavi Vlade uz najavu da počinju sa javnim objavljivanjem imena onih koji krše mjere samoizolacije. Prvi spisak je sadržao 1.022 imena.
Ljutiti i prijeteći ton pratila je i objava Vlade da za ovaj čin imaju saglasnost Agencije za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama.
I prije ove odluke, Vijesti pišu o tome kako spisak lica u samoizolaciji sa matičnim brojevima kruži društvenim mrežama i internet sredstvima komunikacije. Iz Vlade su priznali da je veliki broj građana u posjedu spiska sa matičnim brojevima, te da su objavljivali skrinšotove iz njega na društvenim mrežama, ali da za “grešku” nijesu oni krivi. Pozvali su institucije da reaguju i ispitaju slučaj.
Dva dana nakon sporne odluke Vlade, 23. marta, Građanska alijansa podnosi Ustavnom sudu inicijativu za ocjenu ustavnosti i zakonitosti odluke Vlade da se saopšte imena osoba koje su u izolaciji.
Na brojne negativne reakcije nevladinih organizacija i pojedinaca, premijer Duško Marković odgovara da su procijenili da je “pravo na zdravlje i život iznad prava na bezuslovnu zaštitu ličnih podataka”. Dijeleći premijerevo mišljenje u Pobjedi se, 24. marta, na četiri strane štampa spisak preko hiljadu imena i prezimena osoba u samoizolaciji, sa njihovim adresama i kućnim brojevima, sve uredno razvrstano po opštinama.
Inicijativu preuzimaju i revnosni pojedinci vični novim tehnologijama pa je iste nedjelje kada su Vlada i Nacionalno koordinaciono tijelo (NKT) objavili svoj spisak, kreiran i veb sajt na kojem autor, koristeći te podatke, “pomaže” građanima da vide koliko su udaljeni od onih u samoizolaciji.
“Cilj ove aplikacije je prevencija i uvid u novonastalu epidemiju. Udaljenost nije 100 odsto tačna i zavisi od vašeg uređaja i adresa koje uzimamo sa Vladinog sajta”, piše na stranici, čija je internet adresa registrovana 22. marta, dan pošto je Vlada donijela odluku o objavljivanju spiskova. Stranica, kao i javni spiskovi Vlade, sadrži imena i prezimena, adrese i datume kada su tim licima propisane mjere samoizolacije”, pisale su Vijesti krajem marta.
U julu je Zaštitnik za ljudska prava i slobode Siniša Bjeković zatražio je od Ministarstva javne uprave (MJU) detaljnu istragu u slučaju internet stranice crnagorakorona.com/home radi sprečavanja neosnovanog miješanja u lične podatke pojedinaca.
Zanimljivo je da je na istu ideju došla i Vlada: “Resor Suzane Pribilović tražio je od Savjeta AZLP mišljenje da li ima smetnji da se prilikom izrade aplikacije koriste podaci građana ime i prezime, adresa samoizolacije, datum početka samoizolacije, broj telefona, email adresa, koji bi se obrađivali na serverima van Crne Gore u nekoj od zemalja članica Evropske unije”, saznale su Vijesti u oktobru uz obrazloženje iz Vlade da je u pitanju bila samo ideja “koja se razmatrala u prvom talasu koronavirusa, a od koje se odustalo”.
Bodrenje Vlade da se javno žigošu komšije i “neodgovorni” urodilo je plodom kod nekih, pa su tako Dnevne novine, 28. marta, objavile članak u kome obavještavaju javnost da “Marina Medojević, supruga jednog od lidera DF-a Nebojše Medojevića i predsjednica NVO Banka hrane, krši uredbu Vlade Crne Gore i, ne samo da izlazi iz svog stana već i daje izjave medijima, iako bi trebalo da u periodu od 17. do 31. marta bude u samoizolaciji”. Objasnili su da su ovu informaciju Dnevnim novinama dojavili čitaoci: “a kao dokaz tačnosti moguće je pogledati prilog TV Vijesti o siromaštvu u Crnoj Gori koji je emitovan 19. marta”.
Početkom aprila Pobjeda je kao skandaloznu prenijela informaciju da je na mnogo telefonskih brojeva proslijeđen spisak sa podacima više od 60 osoba koje su oboljele od korona virusa. “Prema prvim nalazima, spisak nije procurio iz bezbjednosnih službi niti je hakovan sistem komunikacije”, piše Pobjeda uz objašnjenje da je Vlada najoštrije osudila ovaj čin.
NKT i Vlada početkom maja naprasno prestaju sa objavljivanjem spiska oboljelih. Precizni podaci koliko se osoba našlo na spisku od 21. marta kada je Vlada objavila prva imena do 7. maja, kada je ga je povukla sa zvaničnog sajta, ne postoje. Spisak je ažuriran na dnevnom nivou. A prema podacima Zdravstveno-sanitarne inspekcije samo u periodu od 15. marta do 24. aprila više od 10.000 lica je dobilo rješenje o obaveznoj samoizolaciji ili karantinu.
Ustavni sud je 23. jula, odlučio pozitivno na inicijativu civilnog sektora i donio odluku kojom se i zvanično ukida odluka o objavljivanju spiskova lica u samoizolaciji. Ustavni sud je postupak za ocjenu ustavnosti odluke NKT, na inicijativu NVO Građanska alijansa, pokrenuo na sjednici 29. maja. Sudija izvjestilac je mišljenja da je objavljivanjem ličnih podataka o osobama u samoizolaciji stvorena pretpostavka za njihovu stigmatizaciju, kao i da njihove podatke može koristiti neograničen broj građana. Takođe to je moglo odvratiti one kojima je bila potrebna medicinska pomoć da traže pomoć.
I nakon odluke Ustavnog suda nastavlja se različito izvještavanje medija. Tako Pobjeda integralno prenosi obrazloženje predsjednika Savjeta Agencije za zaštitu ličnih podataka Sretena Radonjića u kome on tvrdi da zahtjev NKT-a o objavljivanju imena ljudi u samoizolaciji nije u suprotnosti sa Zakonom o zaštiti podataka o ličnosti, te da je pozitivno mišljenje bilo utemeljeno na odredbama međunarodnog prava i domaćeg zakonodavstva, dok Dan piše da Radonjić kontrira Ustavnom sudu.
Dan je pisao krajem avgusta da ni nakon mjesec dana nijesu dobili odgovore od Vlade – koliko imena su objavili, te da li će sankcionisati one koji su predložili i usvojili odluku da se objave spiskovi, kakve sankcije se mogu očekivati zbog kršenja Ustava, te ko će biti sankcionisan?
Skandal oko objavljivanja spiskova dobiće epilog na sudu. Zbog objavljivanja spiska osoba kojima je bila određena mjera samoizolacije i dijela spiska zaraženih virusom korona, oko 250 oštećenih najavilo je tužbu protiv Vlade i države.
*Tekst je nastao u okviru programa Union to union 2020, koji finansira Međunarodna federacija novinara.