Долупотпишаните организации за слобода на медиумите и новинарските здруженија денеска ја изразуваат заедничката загриженост за целосната забрана за објавување издадена од албанските обвинителски власти во врска со збирката хакирани податоци и нагласуваат дека ниту еден новинар или медиум не треба да се соочи со кривични санкции за објавување информации од јавен интерес.
Иако нашите организации ја препознаваат чувствителната природа на овие протекувања и ги повикуваат сите медиуми во Албанија да постапуваат со материјалот на строго етички и одговорен начин, од витално значење е албанските власти да продолжат со претпазливост и целосно да ги земат во предвид новинарските слободи заштитени и со домашното и со меѓународното право.
На 19 септември 2022 година, Обвинителството на Тирана издаде „наредба“ со која им забранува на сите медиуми во Албанија да објавуваат податоци или информации од кеш меморијата на датотеки кои биле хакирани од албанските сервери и компјутерски системи, а потоа протекле на интернет. Протекувањето од висок профил следеше по бранот штетни сајбер-напади врз албанските сервери и компјутерски системи во последниве месеци од страна на хакери поддржани од државата во Иран, што предизвика дипломатска криза и прекин на врските меѓу двете земји.
Најголемиот дел од хакираниот материјал содржи доверливи полициски информации и чувствителна електронска пошта, документи и белешки меѓу албанските политичари, власти и странски амбасадори, вклучително и документи за сомнителни планови за атентат на странски и домашни политички фигури, според извештаите.
Како одговор на најновите протекувања, Обвинителството на Тирана ја издаде наредбата и предупреди дека медиумите кои ја прекршуваат забраната ќе се соочат со кривична истрага според членовите 103, 208 и 304 од кривичниот законик. Ова вклучуваше објавување во аудио-визуелни, печатени и онлајн медиуми, како и на социјалните медиуми. Веб-страниците кои објавиле податоци ќе бидат блокирани. Информацијата најпрво беше споделена преку објава на Фејсбук профилот на албанската полиција.
Нашите организации ја препознаваат сериозноста на овие сајбер-напади и чувствителната природа на протечените податоци. Во такви околности, медиумите имаат професионална одговорност да постапуваат и да го презентираат овој вид на материјал на етички начин, со целосно разгледување на правото на граѓаните на приватност и сериозни грижи за националната безбедност.
Сепак, без оглед на изворот на материјалот или намерата на оние кои стојат зад нападите, новинарите имаат одговорност да ја проценат вистинитоста и природата на јавен интерес на протечените информации, како и правото на граѓаните да бидат информирани за работи вредни за вести.
Одговорот на Обвинителството во Тирана да се обиде еднострано да го ограничи секое известување за протечените информации, без соодветно да се земе предвид јавниот интерес, предизвикува сериозна загриженост за неоправданите прекршувања на слободата на печатот, која веќе е во центарот на вниманието во Албанија.
Заканите за криминални истраги и блокирање на веб-страници за медиуми или новинари кои ја прекршуваат наредбата за забрана во меѓувреме ќе имаат цензурачки ефект врз известувањето и би можеле да ја отворат вратата за криминализација на легитимната новинарска активност. Ниту еден новинар, уредник или издавач во Албанија не треба да се соочи со кривично гонење за објавување точни информации за прашање од јавен интерес.
Покрај тоа, улогата на Управата за аудиовизуелни медиуми (АМА) и Управата за електронски и поштенски комуникации (AKEP) – две независни тела – во следењето на медиумскиот екосистем за потенцијални прекршувања во име на Обвинителството, исто така, предизвикува јасна загриженост.
Нашите организации ги повикуваат истражните и владините власти во Албанија да избегнуваат преземање какви било дополнителни чекори кои го поткопуваат вршењето на одговорното новинарство или ја загрозуваат слободата на новинарите кои објавуваат материјали од јавен интерес. Ќе продолжиме внимателно да ја следиме ситуацијата во наредните денови и да реагираме на понатамошниот развој на настаните.
Потписници:
ARTICLE 19 Europe
European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF)
European Federation of Journalists (EFJ)
Free Press Unlimited (FPU)
International Press Institute (IPI)
SafeJournalists Network
Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa (OBCT)