Në datën 19 tetor 2022, Ministria e Drejtësisë publikoi projektligjin “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.119, datë 14.09.2014 “Për të drejtën e informimit”. Sipas qeverisë, ky projektligj synon përmirësimin dhe fuqizimin. legjislacioni aktual për të drejtën e informimit, me fokus interesin e qytetarëve dhe transparencën dhe llogaridhënien e autoriteteve publike.
Qëllimi i projektligjit është shmangia e vakumit ligjor që pason hartimin e legjislacionit të ri në fushën e mbrojtjes së të dhënave personale për t’u përafruar me GDPR të Bashkimit Evropian si pjesë e procesit të anëtarësimit. Qeveria argumenton se projektligji vjen si përgjigje ndaj sfidave të hasura gjatë zbatimit të ligjit aktual të identifikuar nga Komisioneri për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave (Komisioneri), shoqëria civile dhe qytetarët.
Siç tregohet nga raporti i fundit për FOI në rajon, ligji i Shqipërisë për aksesin në informacion është më i vjetri në Ballkanin Perëndimor dhe ndryshimi i tij ka qenë i vonuar. Komisioneri është një nga më aktivët në rajon në monitorimin dhe kritikën e autoriteteve dhe që ka marrëdhënie të ngushta me shoqërinë civile dhe mediat e pavarura. Megjithatë, institucionet publike në Shqipëri janë ende jo transparente, siç tregohet edhe nga numri i lartë i ankesave të administruara nga Komisioneri: 992 në vitin 2022 (Raporti i Komisionit Evropian për Shqipërinë 2022), të cilat nxjerrin në pah tendencën e institucioneve publike për të ruajtur informacionin. Ky raport vlerëson se Shqipëria nuk ka bërë “asnjë përparim” në lirinë e informacionit dhe nënvizon çështje kritike në lidhje me lirinë e shprehjes dhe lirinë e medias. Në këtë këndvështrim, disa nga ndryshimet e propozuara në ligjin aktual për aksesin në informacion rrezikojnë të pengojnë gazetarinë e mëtejshme investigative dhe mbikëqyrëse, gjë që mund të dobësojë më tej transparencën dhe llogaridhënien e autoriteteve publike.
Shqetësimi i parë lidhet me parashikimet në projektligj për “kërkesat abuzive”. Më konkretisht, rregullat e reja të projektligjit në nenin 24/2 parashikojnë: “Kur kërkesat për informacion janë abuzive të hapura, veçanërisht për shkak të karakterit të tyre të përsëritur, autoriteti publik mund të vendosë përfundimin e procedurës administrative pa një vendim përfundimtar. Barra e provës për të vërtetuar natyrën abuzive të kërkesës i përket autoritetit publik”. Nëse miratohet, kjo do t’u mundësonte autoriteteve publike dhe ministrive të refuzojnë kërkesat për informacion publik nga gazetarët që janë “abuzues haptazi, veçanërisht për shkak të karakterit të tyre të përsëritur… pa një vendim përfundimtar”. Autoriteti publik do të vendoste se cilat kërkesa klasifikohen si abuzive dhe nuk kanë asnjë detyrim ta justifikojnë atë. Gazetarët dhe organet e medias mund t’i paraqesin ende një ankesë Komisionerit nëse kërkesat e tyre për FOI refuzohen.
Nëse miratohet në mënyrën e propozuar aktualisht, ndryshimet mund të pengojnë më tej gazetarinë profesionale investigative dhe cilësore, e cila nga ana tjetër do të minonte më tej transparencën dhe llogaridhënien e qeverisë. Provat tregojnë se institucionet publike priren të ruajnë informacionin (studimet këtu dhe këtu). Nuk ka asnjë provë substanciale se gazetarët apo qytetarët kanë abuzuar me ligjin duke dërguar kërkesa të përsëritura për FOI që mund të kenë rënduar punën administrative të Koordinatorit për Qasje në Informacion në autoritetet publike (Koordinatorit).
Aktualisht, nuk ka nevojë të justifikohen kërkesat e qytetarëve për FOI. Gjithashtu, institucionet publike janë të detyruara të japin informacionin. Ky ligj parashikon përgjegjësinë administrative të zyrtarëve publikë që nuk përmbushin detyrimet e tij, të sanksionuara me gjobë deri në 2 500 euro dhe mundësinë që Komisioneri të marrë masa disiplinore ndaj personit përgjegjës. Siç raporton BalkanInsight, ndër vite, Komisioneri që mbikëqyr ligjin ka vendosur shumë pak gjoba, ndërsa gazetarët ankohen se autoritetet shpesh zvarriten kur kanë të bëjnë me informacione të ndjeshme politikisht. Prandaj, ky ndryshim do t’u japë autoriteteve publike hapësirë të mjaftueshme për të përdorur dispozitën e “kërkesave abuzive” si një justifikim për mosdorëzimin e informacionit te gazetarët, veçanërisht në rastet e ndjeshme politikisht apo çështjet që lidhen me korrupsionin e madh, prokurimet publike, etj.
Një nga çështjet e ngritura nga Komisioneri dhe shoqëria civile është moszbatimi i vendimeve të Komisionerit. Projektligji ka dispozita për të trajtuar këtë çështje, sipas të cilave moszbatimi i vendimeve të Komisionerit do të dënohet nga 150 mijë deri në 300 mijë lekë. Ky sanksion do të zbatohet për titullarin e institucionit. Kjo bie ndesh me kërkesën e vazhdueshme të shoqërisë civile që ka argumentuar nevojën që vendimet e Komisionerit të kenë tituj ekzekutivë dhe mosekzekutimi i tyre duhet të përbëjë shkelje administrative.
Një shqetësim tjetër ka qenë sigurimi që institucionet publike të jenë transparente dhe t’u përgjigjen në mënyrë të përshtatshme kërkesave për FOI. Edhe pse ligji aktual kërkon që Komisioneri të vendosë për të gjitha rastet e mosdhënies së informacionit nga institucionet publike, sipas monitorimit të vitit 2021 të kryer nga Qendra “Res Publica”, Komisioneri vazhdon të marrë shumë pak vendime për ankesat e marra nga kjo zyrë: vetëm në 4% të rasteve në vitin 2021. Edhe pse projektligji përfshin disa sugjerime nga shoqëria civile, ai nuk arrin të adresojë këtë çështje jetike. Gazetarët e pavarur dhe hulumtues kanë argumentuar se numri i ulët i vendimeve të Komisionerit dhe fakti që vendimet e Komisionerit nuk kanë fuqinë e titujve ekzekutivë janë çështje kritike të ligjit aktual dhe zbatimit të tij. Megjithatë, projektligji nuk trajton këto ndryshime të reja.
Në anën tjeter, raporti shoqërues i projektligjit argumenton se është vënë re se përgjegjësia për mosdhënien e informacionit nuk i takon gjithmonë Koordinatorit. Për të shmangur çdo vonesë nga ana e autoritetit publik në publikimin e informacionit si pjesë e Programit të Transparencës, projektligji parashikon detyrimin për përditësimin e informacionit sa herë që ai ndryshon, duke treguar datën e përditësimit të fundit. Gjithashtu, institucionet publike do të jenë të detyruara të përditësojnë dhe publikojnë Regjistrin e Kërkesave dhe Përgjigjeve çdo muaj dhe jo çdo tre muaj siç është aktualisht. Gjithashtu, për të motivuar Koordinatorin, projektligji parashikon që gjatë periudhës së caktuar si Koordinator për të drejtën e informimit, punonjësi i autoritetit publik përfiton një shtesë të natyrës së punës mbi pagën mujore. Prandaj, projektligji parashikon edhe gjoba për drejtues apo zyrtarë të tjerë të nivelit të lartë që refuzojnë t’u përgjigjen kërkesave të qytetarëve apo gazetarëve.
Links shtese:
https://konsultimipublik.gov.al/Konsultime/Detaje/528
https://www.mapmf.org/alert/25285
https://balkaninsight.com/2022/10/24/albania-gov-attempt-to-block-abusive-foia-s-criticized/
https://www.publeaks.al/wp-content/uploads/2022/04/E-drejta-e-informimit-2021-Res-Publica-web.pdf