Rrjeti i Gazetarëve të Sigurtë në Shqipëri në bashkëpunim me Qendrën e Shkencës dhe Inovacionit për Zhvillim (SCiDEV) paraqiti gjetjet kryesore të Raportit mbi Indikatorët mbi Nivelin e Lirive të Mediave dhe Sigurinë e Gazetarëve në Shqipëri 2022 me palët e interesuara nga media dhe shoqëria civile për të diskutuar gjetjet e Raportit të Gazetarëve të Sigurtë, të reflektojnë mbi lirinë e mediave dhe sigurinë e gazetarëve në Shqipëri, veçanërisht duke marrë në konsideratë zhvillimet e fundit në vitin 2022.
Raporti përgatitet çdo vit me vlerësimin e situatës të konduktuar në bazë të metodeve të standardizuara për mbledhjen dhe analizën e të dhënave. Shoqatat e gazetarëve nga vendet e Ballkanit Perëndimor, me mbështetjen e Komisionit Evropian, kanë ndërtuar një platformë të përbashkët Safejournalists.net për të monitoruar ndryshimet në legjislacionin dhe praktikën e tyre të vendeve dhe për të angazhuar në aktivitete ndërmjetësuese të ndryshme me synimin për të avancuar mjedisin politik, ligjor dhe institucional në të cilin punojnë gazetarët dhe media. Duke filluar nga viti 2020, anëtarët e platformës monitorojnë situatën në shtatë vende (Shqipëri, Bosnja dhe Herzegovine, Serbi, Kosove, Maqedoni e Veriut, Mal i Zi dhe Kroaci)
Në vitin 2022, pavarësisht garancive kushtetuese për lirinë e medias, lirinë e shprehjes dhe informacionit, Shqipëria pa shenja përkeqësimi në këto fusha. Në aspektin pozitiv, paketa kundër shpifjes u tërhoq dhe qeveria nuk bëri ndryshime të reja ligjore gjatë vitit. Sfidat strukturore vazhduan në ekosistemin mediatik, të shënuara nga një marrëdhënie simbiotike midis interesave të fuqishme ekonomike dhe politike, që ndonjëherë përfshinte krimin e organizuar. Raste konfliktesh mes kryeministrit dhe pronarëve të mediave, si Top Media Group dhe Focus Group, janë parë gjatë gjithë vitit. Përqendrimi i pronësisë së medias mbetet i lartë, me një treg të kufizuar reklamash dhe disa individë ose familje që kontrollojnë shumicën e mediave. Kjo situatë pengoi pluralitetin mediatik dhe kontribuoi në rënien e besimit në media. Asnjë përparim domethënës nuk është bërë në promovimin e pluralitetit të medias në vitin 2022.
Përqendrimi i informacionit publik vazhdoi gjatë vitit, pasi përpjekjet e propagandës së qeverisë, fushatat e dezinformimit të opozitës dhe përpjekjet e aktorëve politikë për të zëvendësuar gazetarinë e mirëfilltë me përmbajtje të përgatitur paraprakisht, dëmtuan raportimin e pavarur dhe të saktë. Kjo prirje shkatërroi diversitetin e zërave të nevojshëm për një demokraci të shëndetshme. Qasja në informacion ishte e kufizuar për shkak të mungesës së vullnetit politik, kulturës së fshehtësisë dhe masave të dobëta të llogaridhënies. Gazetaria investigative u ndikua veçanërisht dhe ndryshimet e propozuara në Ligjin për Qasje në Informacion nuk adresuan plotësisht kërkesat e organizatave mediatike dhe grupeve të shoqërisë civile. Rregulloret e akreditimit të mediave të prezantuara nga autoritetet publike kufizuan më tej aksesin e gazetarëve në informacion.
Cilësia e përmbajtjes mediatike ra me rritjen e autocensurës dhe zvogëlimin e hapësirës për gazetari të pavarur dhe kritike. Praktika e përdorimit të mediave për shantazh rrezikoi të normalizohej dhe çështje si lajmet e rreme, gjuha e urrejtjes, dezinformimi, teoritë e konspiracionit dhe propaganda e përkeqësuan më tej peizazhin mediatik të Shqipërisë.
Sulmet aktuale ndaj sigurisë fizike dhe jetës së gazetarëve dhe të afërmve të tyre mbeten të kufizuara në Shqipëri. Megjithatë, pak raste që raportohen nuk hetohen siç duhet ose ka transparencë të kufizuar. Institucionet shtetërore të Shqipërisë nuk kanë krijuar ende mekanizma efektivë specifikë për gazetarët dhe stafin e medias për të siguruar masa mbrojtëse kur ata kërcënohen, 18 sulme (12 M dhe 6 F) të regjistruara në vitin 2022. Siguria e gazetarëve kërcënohet nga zbatimi i dobët i kodeve të punës, sfidat specifike gjinore në sektorin e medias, shqetësimet e sigurisë dixhitale, dezinformimi gjinor dhe ndjenjat dhe presionet e përgjithshme kundër medias. Gazetarët që punojnë në mediat lokale, gazetarët e rinj, gratë gazetare përballen me më shumë sfida.
Në tremujorin e parë të 2023, Shqipëria përjetoi polarizimin politik në rritje, i cili dobësoi grupet opozitare dhe ndikoi në peizazhin mediatik. Kjo situatë ngriti shqetësime për sfidat e mundshme për lirinë dhe pavarësinë e medias në vend. Pati raportime për grupe mediatike që përballeshin me inspektime dhe gjoba arbitrare, gjë që çoi në shqetësime për aftësinë e tyre për të vepruar pa presion apo frikësim. Me afrimin e zgjedhjeve lokale, përdorimi i reklamave dhe burimeve publike për fushatën elektorale u rrit. Megjithatë, shqetësimet për konfliktet e interesit u ngritën kur drejtori i Agjencisë së Medias dhe Informacionit mori një leje të përkohshme për të bërë fushatë për partinë në pushtet. Për më tepër, përdorimi i inteligjencës artificiale për fushatat e dezinformimit u bë një shqetësim në rritje në Shqipëri. U bënë përpjekje për të përmirësuar lirinë e medias, por suksesi u mbështet në pronësinë lokale, gjithëpërfshirjen dhe konsultimin e vërtetë me palët e interesuara lokale.
Veprimet e rekomanduara
o Përpjekjet për të përmirësuar lirinë e medias në Shqipëri duhet të kenë prioritet gjithëpërfshirjen, pronësinë lokale dhe konsultimin e vërtetë me aktorët përkatës si organizatat e medias, shoqëria civile dhe grupe të tjera interesi. Është e rëndësishme të sigurohet transparencë dhe një qasje pjesëmarrëse gjatë gjithë procesit për të ndërtuar besim dhe besueshmëri.
o Përpjekjet për të promovuar pluralizmin mediatik dhe diversitetin e pikëpamjeve, duke përfshirë masat për të kundërshtuar përqendrimin e pronësisë së medias dhe mbështetjen e zhvillimit të mediave të pavarura dhe alternative.
o Forcimi i mbrojtjes ligjore për gazetarët dhe liria e shprehjes, duke përfshirë masat për rritjen e aksesit në informacion, mbrojtjen e sinjalizuesve dhe luftimin e dezinformimit dhe propagandës.
o Trajtimi i çështjeve që lidhen me profesionalizmin e medias, të tilla si përmirësimi i standardeve dhe etikës gazetareske, rritja e mundësive të trajnimit dhe zhvillimit për gazetarët, dhe promovimi i edukimit mediatik dhe informativ në publik.
o Avancimi i dixhitalizimit të sektorit të medias duke përfshirë zbatimin e legjislacionit për mbrojtjen e të dhënave, forcimin e sigurisë dixhitale, kundërshtimin e dezinformimit gjinor dhe eksplorimin e modeleve novatore për financimin e qëndrueshëm të medias.