Pas një misioni dyditor faktmbledhës në Tiranë, më 17-18 nëntor 2022, partnerët e Platformës për Sigurinë e Gazetarëve të Këshillit të Evropës publikojnë sot gjetjet e tyre mbi lirinë e shtypit, pluralizmin e medias dhe sigurinë e gazetarëve në Shqipëri.
Gjatë vizitës organizatat u takuan me shoqatën e gazetarëve, redaktorët dhe gazetarët, zyrtarët e qeverisë, deputetët, kryeministrin, autoritetet gjyqësore, policinë, agjencinë e privatësisë dhe informacionit, rregullatorin e medias, këshillin e shtypit, OJQ-të dhe transmetuesin publik.
Vlerësimi ynë është se në përgjithësi Shqipëria vazhdon të përjetojë një përkeqësim të lirisë së medias. Ndërsa kuadri ligjor mbetet përgjithësisht i përshtatshëm, nuk është bërë asnjë përparim në vitet e fundit në përmirësimin e mjedisit për gazetarinë e pavarur dhe mbikëqyrëse ose pluralizmin mediatik.
Mund të vërehen disa zhvillime pozitive. Delegacioni u informua gjatë një takimi se Konferenca e Kryetarëve të Parlamentit votoi tërheqjen zyrtarisht të të ashtuquajturës paketë antishpifje nga rendi i ditës së parlamentit më 15 nëntor 2022. Votimi parlamentar do të bëhet brenda pak javësh. Ky propozim legjislativ për regjistrimin dhe rregullimin e mediave online varej si shpata e Damokleut mbi tregun mediatik për gati tre vjet dhe do të kishte pasoja të dëmshme nëse miratohej.
Ne përshëndesim gatishmërinë e qeverisë për të marrë parasysh shqetësimet e institucioneve ndërkombëtare, organizatave dhe komunitetit gazetaresk që kundërshtuan ligjin, si dhe gatishmërinë më të gjerë për të zbatuar standardet ndërkombëtare për lirinë e medias dhe lirinë e shprehjes, në veçanti të Këshillit të Evropës. duke përfshirë Komisionin e Venecias dhe Bashkimin Evropian për çështje të tjera që lidhen me lirinë e medias.
Ne mirëpresim gjithashtu rritjen e numrit të konferencave për shtyp të organizuara nga Kryeministri që nga pandemia COVID-19, të cilat u kanë dhënë gazetarëve më shumë mundësi për të bërë pyetje drejtpërdrejt për çështje me interes publik. Në fushën e transparencës, organizatat tona mirëpresin gjithashtu ratifikimin e fundit dhe hyrjen në fuqi të Konventës së Këshillit të Evropës të vitit 2005 për Qasjen në Dokumentet Zyrtare.
una e policisë në hetimin e shpejtë të sulmeve ndaj gazetarëve dhe zbatimin e masave disiplinore për rastet që përfshijnë oficerë të zbatimit të ligjit është gjithashtu e mirëseardhur. Inkurajuese është edhe informacioni që delegacioni mori për iniciativat për trajnimin e punonjësve të policisë për rolin dhe të drejtat e gazetarëve. Organizatat tona mirëpresin gjithashtu rritjen si në numrin ashtu edhe në cilësinë e përgjigjeve të shtetit ndaj alarmeve që përfshijnë kërcënime ndaj lirisë së medias në Platformën e Këshillit të Evropës për Sigurinë e Gazetarëve.
Pavarësisht këtyre hapave inkurajues, perceptimi dërrmues i përfaqësuesve të medias me të cilët takoi delegacioni ishte se klima për raportim të lirë dhe të pavarur në Shqipëri po përkeqësohej. Ky perceptim reflektohet nga rritja e numrit të sinjalizimeve për lirinë e medias të postuara në Platformë, duke përfshirë sulmet ndaj gazetarëve, retorikën diskredituese nga politikanët dhe shqetësimet për klimën kufizuese për aksesin në informacion.
Megjithatë, shkaku kryesor i shumë prej kërcënimeve ndaj gazetarisë së pavarur në Shqipëri vazhdon të jetë kapja e pjesëve të rëndësishme të mjedisit mediatik nga interesat e biznesit. Këta pronarë të mediave, shumë prej të cilëve kanë pronësi të kryqëzuar në industritë kyçe të rregulluara nga shteti, të varura nga tenderët publikë, përdorin sistematikisht asetet e tyre mediatike për t’i shërbyer agjendave të tyre private ose politike në vend të interesit publik. Vitet e fundit është intensifikuar përqendrimi i mediave nën kontrollin e grupeve të tilla biznesi.
Rezultati është se ndërhyrja e drejtpërdrejtë e pronarëve të mediave në pavarësinë editoriale është e lartë dhe disa çështje apo tema të ndjeshme konsiderohen jashtë kufijve për gazetarët. Këto praktika pronësie kanë minuar prej kohësh besimin e publikut në integritetin e medias dhe kanë çuar në autocensurë kronike brenda komunitetit gazetaresk dhe mungesë të një raportimi cilësor investigativ.
Në fushën e rregullimit të medias, emërimet e politizuara në Autoritetin e Mediave Audio-Vizuale (AMA) vazhdojnë të shtrojnë pikëpyetje serioze mbi pavarësinë e këtij organi. Shqetësimet e mëdha vazhdojnë edhe për financimin e pamjaftueshëm të transmetuesit publik Radio Televizioni Shqiptar (RTSH).
Një nga çështjet më urgjente për punën e përditshme gazetareske vazhdon të jetë mungesa e transparencës dhe aksesit në informacion. Gazetarët injorohen rregullisht kur kërkojnë informacion ose koment nga autoritetet publike dhe zyrtarët. Në të gjitha nivelet e qeverisjes, gazetarët ende përballen me barriera në parashtrimin e pyetjeve ose në shqyrtimin e duhur të atyre që janë në pushtet.
Gazetarët thanë se përderisa Agjencia e re për Media dhe Informim (MPB) ka rezultuar në një rritje të komenteve publike nga ministrat dhe zyrtarët publikë për disa çështje, në përgjithësi autoriteti ka mbikëqyrur një shtrëngim të kontrollit mbi informacionin në atë që tashmë ishte një mjedis shumë sfidues. . Delegacioni dëgjoi gjithashtu nga gazetarët se vendimet e Komisionerit të të Dhënave dhe Informacionit për kërkesat për dokumente me interes publik nëpërmjet ankesave për Lirinë e Informacionit (FOI) nuk trajtohen me aq efikasitet sa më parë.
Ndërkohë, zyra e Kryeministrit vijon të përdorë aparatin e saj të komunikimit për të shpërndarë në media përmbajtje të parashkruara dhe audio-vizuale. Vetë kanali i komunikimit i kryeministrit, Televizioni Edi Rama (ERTV), vazhdon të transmetojë biseda me pyetje të buta drejtuar kryeministrit dhe politikanëve të tjerë. Kjo strategji komunikimi anashkalon gazetarët dhe mbron autoritetet nga pyetjet sfiduese. Të njëjtën praktikë përdor edhe kryebashkiaku i Tiranës, përmbajtja e të cilit e kuruar ngushtë dominon ekranet televizive, formëson mbulimin e lajmeve dhe anashkalon kontrollin gazetaresk.
Siguria e gazetarëve vazhdon të jetë problem. Ndërsa sulmet e rënda fizike mbeten të rralla, rastet e fundit të dhunës ndaj gazetarëve nënvizojnë kërcënimet me të cilat përballen profesionistët e medias për shkak të punës së tyre. Vonesat në përpjekjet për të sjellë para drejtësisë përgjegjësit e sulmeve rezulton në mosndëshkim.
Vazhdojnë përpjekjet e figurave politike të profilit të lartë për të diskredituar dhe denigruar gazetarët kritikë. Ndërkohë që përdorimi i gjuhës agresive dhe fyese nga kryeministri ndaj medias ka rënë, akti i fjalës së disa gazetarëve që bëjnë pyetje sfiduese se duhet t’i nënshtrohen të ashtuquajturit “riedukim”, shoqëruar me ndalime të njëanshme për të marrë pjesë në konferenca shtypi. , kanë rezultuar edhe më të dëmshme. Ndërkohë që kryeministri i cilësoi këto komente si humor gjatë një takimi, pasojat profesionale për gazetarët e emërtuar kanë qenë të rënda.
Ndërsa dënimet me burg për shpifje u shfuqizuan në vitin 2012, shpifja dhe fyerja mbeten vepra penale të dënueshme me gjobë. Një rast në Platformë që përfshin një padi për shpifje të ngritur kundër një gazetareje nga ish-kryeprokurori i Tiranës për raportimin e tij për procesin e vetingut të saj është një shembull shqetësues se si këto ligje vazhdojnë të abuzohen nga figura të fuqishme që synojnë të heshtin gazetarinë mbikëqyrëse.
Vetëcensurimi mes gazetarëve është një sfidë sistematike e përkeqësuar nga kushtet e këqija të punës dhe të drejtat e punës për profesionistët e medias. Pagat e ulëta dhe paqëndrueshmëria profesionale i lënë gazetarët vulnerabël ndaj presionit nga pronarët e mediave.
—————————
Delegacioni ishte i përbërë nga përfaqësues të ARTICLE 19, Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve, Unioni Evropian i Transmetuesve, Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit dhe Medias, Federata Evropiane e Gazetarëve, Instituti Ndërkombëtar i Shtypit dhe Reporterët pa Kufij.