OP-ED nga Blerjana Bino
Në Ditën Botërore të Lirisë së Shtypit 2025, Shqipëria gjendet në një pozicion ambivalent: e renditur në vendin e 80-të në Indeksin Botëror të Lirisë së Medias të Reporterëve pa Kufij, duke shënuar një ngjitje të dukshme prej 19 vendesh krahasuar me një vit më parë. Në pamje të parë, ky përmirësim mund të duket si një hap i vërtetë përpara; në fakt, disa masa të ndërmarra për mbrojtjen e gazetarëve, si dhe vendimi i fundit i Gjykatës Kushtetuese që riafirmon të drejtën e gazetarëve për të mbrojtur burimet, kanë krijuar një moment pozitiv.
Megjithatë, përtej këtij pasqyrimit optimist, realiteti mbetet i zymtë. Përmirësimi në renditje i Shqipërisë është kryesisht rezultat i një përkeqësimi relativ të lirisë së medias në vende të tjera, më shumë sesa një përparim domethënës brenda vendit. Ashtu si Sizifi që ngjitet kodrës duke shtyrë gurin vetëm për ta parë atë të rrokulliset përsëri poshtë, edhe “përparimi” i Shqipërisë fsheh probleme sistemike të thella dhe të qëndrueshme.
Disa përparime në sigurinë e gazetarëve
Disa masa institucionale dhe reforma politike, të nxitura kryesisht nga angazhimet e Shqipërisë në kuadër të procesit të anëtarësimit në Bashkimin Evropian, kanë gjeneruar një moment pozitiv sa i përket sigurisë së gazetarëve dhe lirisë së medias. Këto përfshijnë miratimin e Hartës Rrugore për Sundimin e Ligjit dhe Hartës Rrugore për Funksionimin e Institucioneve Demokratike, të cilat përmbajnë masa për të përmirësuar pavarësinë e medias, transparencën e pronësisë dhe mbrojtjen e gazetarëve.
Ndër masat më të rëndësishme janë protokolli i posaçëm i nxjerrë nga Prokurori i Përgjithshëm për hetimin e krimeve kundër gazetarëve, emërimi i pikave të kontaktit të specializuara brenda Policisë së Shtetit dhe strukturave të prokurorisë, si dhe puna për krijimin e një protokolli të sigurisë për gazetarët në Policinë e Shtetit. Premtimet për dekriminalizimin e shpifjes dhe miratimin e direktivës së BE-së kundër padive SLAPP përfaqësojnë gjithashtu një hap pozitiv përpara.
Pjesëmarrja e Shqipërisë në fushatën e Këshillit të Evropës “Siguria e Gazetarëve” reflekton një vetëdije institucionale në rritje për këtë çështje. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese, që rrëzoi urdhrat e gjykatave më të ulëta për kontrollin dhe sekuestrimin e pajisjeve të një gazetari, e forcoi më tej rëndësinë e mbrojtjes së burimeve gazetareske dhe të lirisë së shprehjes, në përputhje me standardet ndërkombëtare.
Hendeku i thellë në zbatimin e reformave
Këto përpjekje janë shoqëruar edhe me një dialog të strukturuar për reformën në media, të mbështetur nga Bashkimi Evropian dhe Këshilli i Europës. Kjo nismë bashkon institucionet publike, shoqërinë civile, akademinë dhe profesionistët e medias për të adresuar çështje kyçe si siguria e gazetarëve, kushtet e punës, aksesin në informacion dhe vetërregullimin. Megjithatë, pronarët e mediave ende nuk janë përfshirë në mënyrë domethënëse, ndërsa angazhimi në nivel të lartë politik ka qenë deri tani i paqëndrueshëm.
Po ashtu, ndonëse Autoriteti i Mediave Audiovizive ka miratuar rregullore të reja për të rritur transparencën në pronësinë mediatike, këto nuk e adresojnë çështjen më thelbësore: shumë pronarë mediash kanë gjithashtu interesa tregtare në kontrata shtetërore, duke krijuar konflikte të qarta interesi. Pa adresuar këto ndërlidhje të thella, pluralizmi i vërtetë mediatik dhe pavarësia editoriale do të mbeten të paarritshme.
Çështjet strukturore që pengojnë gazetarinë e pavarur në interes publik
Problemet thelbësore mbeten të rrënjosura fort në peizazhin mediatik të Shqipërisë: një ndërthurje ndikimi politik, përqendrim pronësie në media, interesa biznesi dhe rrjete të fuqishme informale që së bashku formësojnë dhe kufizojnë lirinë e gazetarisë. Ndërmjet janarit dhe prillit 2025, Rrjeti SafeJournalists regjistroi 12 shkelje ndaj gazetarëve më shumë se gjysma e tyre kishin në shënjestër gratë. Shumica e rasteve përfshinin sulme verbale, kërcënime dhe frikësime shenja të qarta të një mjedisi mediatik që vazhdon të ndikohet nga armiqësia politike dhe mosndëshkueshmëria.
Mediet e pavarura, veçanërisht ato që merren me verifikimin e fakteve dhe gazetarinë hulumtuese, përballen rregullisht me fushata delegjitimimi të udhëhequra nga figura politike ose përfaqësuesit e tyre, të cilat përforcohen më tej përmes sulmeve të orkestruara online dhe fushatave dezinformuese.
Një sondazh i fundit në nivel sektori e tregon qartë përmasën e këtyre presioneve: gazetarët kanë raportuar si kërcënimet më të mëdha ndaj sigurisë dhe pavarësisë së tyre profesionale mbrojtjen e pamjaftueshme ligjore (74.1%), ndërhyrjet politike (71.9%), mungesën e mbështetjes institucionale brenda redaksive (62.6%), presionet ekonomike nga pronarët dhe reklamuesit (59%), si dhe reagimin e dobët të institucioneve të zbatimit të ligjit dhe sistemit gjyqësor (53.2%).
Shumë nga këto presione rrjedhin nga një strukturë pronësie mediatike e dominuar nga një grup i vogël interesash të fuqishme biznesi me lidhje të forta politike. Linjat editoriale shpesh pasqyrojnë agjenda më të gjera komerciale, duke zvogëluar hapësirën për gazetari kritike ose të pavarur. Si pasojë, besimi i publikut pëson dëme, me shumë qytetarë që e shohin median jo si një burim informacioni të besueshëm, por si një zgjatje të ndikimit politik ose ekonomik. Këto nuk janë çështje të izoluara: ato janë simptoma të një sistemi mediatik që është struktruar në mënyrë të tillë që të pengojë llogaridhënien dhe gazetarinë në interes të publikut.
Pasiguria Ekonomike
Vulnerabiliteti i gazetarëve në Shqipëri është thelluar edhe më shumë nga kushtet e pasigurta ekonomike. Punësimi në sektorin e medias shpesh është i paqëndrueshëm, me paga të ulëta ose të papaguara rregullisht, kontrata informale ose afatshkurtra dhe qasje të kufizuar në mbrojtje ligjore dhe sociale. Një numër i konsiderueshëm gazetarësh raportojnë se punojnë pa marrëveshje formale, duke i lënë ata të ekspozuar ndaj pasigurisë së punës dhe diskrrecionit të punëdhënësve.
Sipas të dhënave të fundit, 42% e gazetarëve kanë vërejtur një përkeqësim të kushteve të tyre të punës gjatë vitit të kaluar. Kjo brishtësi ekonomike thellon ekspozimin e tyre ndaj presioneve politike dhe komerciale, duke bërë më të vështirë të kundërshtojnë ndërhyrjet ose të ndjekin punë kritike dhe hulumtuese pa frikën e hakmarrjes. Kushtet e dobëta të punës nuk prekin vetëm gazetarët individualë, por gjithashtu dobësojnë ekosistemin më të gjerë mediatik duke inkurajuar vetë-censurën dhe duke penguar pavarësinë editoriale.
Gazetarët gra përballen me ngarkesa shtesë, përfshirë ngacmime gjinore, sulme të drejtuara online dhe trajtim diskriminues, duke e përforcuar më tej pasigurinë e tyre në një ambient tashmë të brishtë. Në të njëjtën kohë, mediat e pavarura përballen me probleme të qëndrueshmërisë financiare.
Integriteti nën sulm në internet
Këto deformime strukturore shtrihen drejtpërdrejt në çështje të integritetit dhe etikës. Disa portale anonime, të mbështetura financiarisht nga politikanë, aktorë të fuqishëm ekonomikë, ose grupe kriminale, drejtojnë fushata shpifjesh, skema shantazhi dhe fushata dezinformuese me një impunitet të plotë. Ato po përdoren gjithnjë e më shumë si mjete në luftërat për pushtet politik, shpesh duke reflektuar ose thelluar polarizimin e ambientit politik në Shqipëri. Duke operuar jashtë çdo regjimi vetë-rregullues, ato helmatojnë debatet publike dhe shtyjnë përjashtuar raportimin të bazuar në fakte.
Çfarë duhet të ndryshojë
Në këtë Ditë Botërore të Lirisë së Shtypit, Shqipëria ka ngjitur pjesërisht gurin e Sizifit, por rrezikon të rrëshqasë përsëri nëse nuk adresohen të gjitha barrierat strukturore që vazhdojnë të pengojnë përparimin e vërtetë. Shkatërrimi i lidhjes së thelluar mes politikës, interesave të biznesit, pronarëve të mediave dhe rrjeteve informale të fuqishme duhet të shoqërohet me masa për të kufizuar përqendrimin e pronësisë dhe për të siguruar transparencën financiare. Standardet e punës në sektorin e medias duhen të zbatohen për të siguruar që pasiguria ekonomike të mos minojë më pavarësinë editoriale.
Në të njëjtën kohë, qëndrueshmëria financiare e gazetarisë duhet të trajtohet si një shtyllë kryesore e lirisë së medias, me mbështetje për mediat e pavarura për të ndërtuar modele biznesi të qëndrueshme që mbrojnë punën editoriale nga presionet politike dhe komerciale. Në mënyrë të veçantë, Shqipëria duhet të riafirmojë angazhimin e saj për gazetarinë në interes publik që i përgjigjet realiteteve të një shoqërie digjitale, pasqyron ndryshimet sociale dhe kulturore dhe është e rrënjosur në etikën profesionale dhe vetë-rregullimin e besueshëm. Çdo gjë më pak do ta mbajë vendin të bllokuar në një cikël përparimi simbolik dhe stagnimi strukturor.