Novinarska udruženja upozorila da je proces kriminalizacije klevete gušenje slobode medija.
Vlada Republike Srpske (RS) utvrdila je jučer Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika Republike Srpske, kojim su, između ostalog, propisana krivična djela protiv časti i ugleda, isključenje protivpravnosti kod ovih krivičnih djela i gonjenje za krivična djela protiv časti i ugleda. Nacrt je od danas dostupan javnosti, nakon što je iz Vlade RS poslat medijima.
U Članu 7. Nacrta propisano je novo krivično djelo uvreda na način da ko uvrijedi drugoga, kazniće se novčanom kaznom od 5.000 KM do 20.000 KM. Ako je djelo iz stava 1. tog člana učinjeno putem štampe, radija, televizije ili drugih sredstava javnog informisanja ili na javnom skupu ili na drugi način zbog čega je uvreda postala pristupačna većem broju lica, kazniće se novčanom kaznom od 10.000 KM do 50.000 KM. Ako je učinilac bio izazvan nedostojnim ponašanjem uvrijeđenog ili je oštećeni pred sudom prihvatio njegovo izvinjenje zbog učinjenog djela, sud ga može osloboditi kazne, a ako je uvrijeđeni uvredu uzvratio, sud može oba ili samo jednog učinioca osloboditi od kazne.
Također propisuje se i krivično djelo kleveta na način da ko o drugom iznosi ili pronosi nešto neistinito što može škoditi njegovoj časti ili ugledu, znajući da je to što iznosi ili pronosi neistina, kazniće se novčanom kaznom od 8.000 KM do 30.000 KM. Ako je ovo djelo učinjeno putem štampe, radija, televizije ili putem društvenih mreža, na javnom skupu ili na drugi način zbog čega je ono postalo dostupno većem broju lica, kazniće se novčanom kaznom od 15.000 KM do 80.000 KM.
Ako je ono što se iznosi ili pronosi dovelo ili moglo dovesti do teških posljedica za oštećenog, učinilac će se kazniti novčanom kaznom od 20.000 KM do 100.000 KM. Kao novo krivično djelo propisuje se i iznošenje ličnih i porodičnih prilika na način da ko iznosi ili pronosi štogod iz ličnog ili porodičnog života nekog lica što može škoditi njegovoj časti ili ugledu, kazniće se novčanom kaznom od 10.000 KM do 40.000 KM. Ako je djelo iz stava 1. ovog člana učinjeno putem štampe, radija, televizije ili putem društvenih mreža ili na javnom skupu ili na drugi način, zbog čega je ono postalo dostupno većem broju lica, učinilac će se kazniti novčanom kaznom od 20.000 KM do 100.000 KM.
Pored nabrojanog, ovim nacrtom, za krivična djela protiv časti i ugleda, propisuje se i, kako je navedeno u Nacrtu, isključenje protivpravnosti kod krivičnih djela protiv časti i ugleda, te se propisuje da nema krivičnog djela uvrede, klevete, iznošenje ličnih i porodičnih prilika ili javno izlaganje poruzi zbog pripadnosti određenoj rasi, vjeri ili nacionalnosti ako se radi o uvredljivom izražavanju ili iznošenju nečeg neistinitog u naučnom, stručnom, književnom ili umjetničkom djelu, u vršenju dužnosti propisane zakonom, novinarskog poziva, političke ili druge javne ili društvene djelatnosti ili odbrani nekog prava, ako iz načina izražavanja ili iz drugih okolnosti proizlazi da to nije učinjeno u namjeri omalovažavanja ili ako lice dokaže istinitost svog tvrđenja ili da je imalo osnovanog razloga da povjeruje u istinitost onoga što je iznosilo ili pronosilo.
Reakcije medijskih udruženja
Upravni odbor Udruženja BH novinari najoštrije je osudio odluku Vlade RS te zahtijeva hitnu reakciju predstavnika međunarodne zajednice u Bosni i Hercegovini (BiH) kako bi se spriječila kriminalizacija klevete.
Upozorili su da proces kriminalizacije klevete koji su pokrenule vlasti u RS predstavlja otvoreno gušenje slobode medija i nezavisnog, istraživačkog novinarstva u tom entitetu.
“Činjenica da su vlasti RS odlučile kroz izmjene postojećeg zakona odrediti čak i visinu novčanih kazni za klevetu, te da su predviđene kazne znatno veće od iznosa koje su sudovi u BiH do sada presuđivali po tužbama za klevetu, predstavlja ništa drugo do institucionalni pokušaj zastrašivanja novinara i medija, posebno onih koji kritički pišu o potezima vlasti, gušenje slobode medija i uvođenje (auto)cenzure”, navedeno je u saopštenju.
Upravni odbor Vijeća za štampu i online medije u BiH također je usudio ovaj potez Vlade RS, navodeći da se time direktno ugrožava ionako upitna medijska sloboda i pravo na slobodu izražavanja, te da je ova odluka donesena uprkos brojnim apelima i upozorenjima da se radi o flagrantnom gušenju medijskih sloboda.
“S obzirom na to da je pitanje klevete već bilo uređeno Zakonom o zaštiti od klevete Republike Srpske postavlja se pitanje zašto je vlastima u RS kriminalizovanje klevete pitanje koje je dobilo status hitnosti i prioritet”, rečeno je u saopštenju Upravnog odbora Vijeća za štampu i online medije.
Milorad Dodik, predsjednik bosanskohercegovačkog entiteta RS, u novembru je prošle godine najavljivao novi set zakona u oblasti sprečavanja širenja lažnih vijesti i govora mržnje, kao i uvođenje klevete u Krivični zakonik RS kao krivičnog djela, te proširenju krivičnih djela protiv ustavnog poretka.
Predstavnici organizacija civilnog društva i nezavisni mediji potpisali su 7. februara u Banjaluci deklaraciju kojom se najoštrije protive i osuđuju najave predstavnika institucija RS da će se u okviru Krivičnog zakonika RS propisati krivična djela kojim će se izvršiti kriminalizacija klevete i uvrede.
Krajem januara 2023. reagovale su i Evropska i Međunarodna federacija novinara saopštenjem u kome su upozorili na opasnost od kriminalizacije klevete te su zatražili od Evropske komisije i Vijeća Evrope da pozovu Vladu RS i predsjednika tog bh. entiteta Milorada Dodika da poništi taj prijedlog.
“Pretvaranje klevete u zločin predstavljalo bi direktnu smetnju principima slobode štampe prema kojima bi se trebalo moći slobodno razgovarati bez straha od sudskog spora ili zatvorske kazne: novinari koji su u opoziciji s vlastima mogli bi dobiti između tri i pet godina zatvora zbog izražavanja svojih stavova”, naglasili su iz ove dvije organizacije.
Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika RS treba da bude usvojen na Skupštini RS.
Izvori: Vlada RS, BH novinari