Međunarodni institut za štampu (IPI) pridružuje se partnerskim organizacijama Media Freedom Rapid Response (MFRR) u podizanju uzbune zbog produbljivanja krize slobode medija u Srbiji nakon otkrića koja dokazuju zloupotrebu naprednog špijunskog softvera Pegasus za ciljanje dve novinarke vodeće istraživačke medijske platforme BIRN.
Naše organizacije upozoravaju da na kraju neuspeli pokušaj upotrebe vojne tehnologije nadzora za špijuniranje novinara nagrađivane Balkanske istraživačke mreže (BIRN) predstavlja još jednu prekretnicu u pogoršanju situacije u Srbiji, koja zahteva hitne i snažne intervencije Evropske unije.
Potvrdu o korišćenju špijunskog softvera objavio je Amnesty International 27. marta i dokumentovao kako je forenzičko testiranje pokazalo kako su dve novinarke – od kojih je jedna Jelena Veljković – obe 14. februara primile poruke koje sadrže lažne linkove, koji bi, ako bi se na njih kliknulo, zarazili telefon Pegasusom, naprednim alatom za špijunski softver koji prodaje izraelska kompanija NSO Group.
Poruke su slate u razmaku od nekoliko sati putem Vibera sa istog broja registrovanog kod državnog operatera Telekom Srbija, a sadržale su i link koji je vodio do lažne verzije portala N1. Kako navodi BIRN, nakon što su identične poruke označene kao potencijalni phishing napadi, prosleđene su Amnesty-ju, koji je izvršio testove. Grupa za ljudska prava saopštila je da postoji velika verovatnoća da je u napad umešan jedan ili više aktera državnog aparata Srbije ili agenata koji deluju u njihovo ime.
Naše organizacije najoštrije osuđuju najnoviji primer upotrebe špijunskog softvera za ciljanje istraživačkih novinara u Srbiji, što je Krivičnim zakonom zemlje zabranjeno kao krivično delo. Ovi napadi predstavljaju ozbiljnu pretnju novinarskoj privatnosti, zaštiti izvora i slobodi medija. Alarmantno, ovo su sedmi i osmi potvrđeni slučajevi upotrebe špijunskog softvera protiv novinara u Srbiji, što predstavlja obrazac nelegalne i nedozvoljene zloupotrebe špijunskog softvera.
MFRR se osvrnuo na prethodna otkrića u decembru 2024. koja su pokazala kako srpske vlasti koriste proizvode izraelske kompanije Cellebrite za izvlačenje podataka sa telefona novinara i aktivista. Nakon izveštaja Amnesty-ja, Cellebrite je oduzeo dozvolu srpskim vlastima. Otkrića Amnesty-ja su takođe dokumentovala kako je domaći špijunski softver, „NoviSpy“, razvijen da inficira Android uređaje i “uhvati” poverljive informacije i otpremi ih na server koji kontroliše vlada.
Nova otkrića nude još strašnije dokaze o flagrantnoj zloupotrebi tehnologije NSO od strane njenih klijenata. NSO tvrdi da se njeni proizvodi „prodaju isključivo proverenim državnim korisnicima“ kao što su državni organi za sprovođenje zakona i obaveštajne službe, što znači da bi njihova upotreba u Srbiji bila ograničena na državne agencije.
S obzirom na nove zloupotrebe, naše organizacije najpre pozivaju sve srpske obaveštajne organe, policijske organe, Ministarstvo unutrašnjih poslova i Vladu da odmah pruže transparentne informacije o mogućnostima sajber-nadzora koje imaju na raspolaganju i njihovoj upotrebi protiv novinara, kao i informacije o svim tekućim ugovorima sa privatnim firmama za nadzor, od kojih bi bilo koji od njih kršio zakone zemlje.
Drugo, s obzirom na sve veći broj dokaza o upotrebi Pegasus-a od strane srpskih vlasti, naše grupe zahtevaju da NSO Group odmah pokrene internu reviziju svih postojećih ugovora sa srpskim vlastima, razmotri ponovljena kršenja svojih uslova korišćenja i brzo opozove sve postojeće ugovore, kao i da hitno preispita svoje zaštitne procedure za zloupotrebu njegovih proizvoda od strane autoritarnih država.
Treće, pozivamo Evropsku uniju da oštro osudi napad na novinare BIRN-a Srbije i da zatraži hitne odgovore od srpske vlade i organa za sprovođenje zakona o ponovljenim zloupotrebama špijunske tehnologije. U širem smislu, EU mora da preduzme daleko jače akcije da se pozabavi upotrebom špijunskog softvera protiv novinara i brzim pogoršanjem situacije sa slobodom medija u Srbiji, koja je sada dostigla svoju najzabrinjavajuću tačku u poslednjih nekoliko decenija, čime se jasno krše fundamentalne demokratske vrednosti koje su neophodne za pristupanje EU.
Naše organizacije stoje uz BIRN Srbiju, njegove novinare i novinarke i njihov važan istraživački rad. Nastavićemo da pažljivo pratimo, dokumentujemo i reagujemo na sve napade na slobodu medija i novinare u Srbiji, a špijunski softver ćemo učiniti centralnom temom istrage tokom predstojeće hitne posete MFRR-a zemlji od 7. do 9. aprila. Tokom ovog putovanja prikupićemo informacije o drugim potencijalno neprijavljenim napadima špijunskog softvera i raditi sa partnerskim organizacijama da ih istražimo.
Potpisnice:
Međunarodni institut za štampu (IPI)
Evropski centar za slobodu štampe i medija (ECPMF)
Evropska federacija novinara (EFJ)
Free Press Unlimited (FPU)
Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa (OBCT)
Izvor: IPI, prevod NUNS