СКОПЈЕ, 04.01.2018 – Владата влезе во финален процес на менување на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги. Главните забелешки од страна на здруженијата и медиумската фела се однесуваат на предлозите на Владата за МРТ, Агенцијата за медиуми, како и обврските кон приватните радиодифузери. Европскиот експерт Питер Ванхојте за ПИНА вели дека засега делува дека предлог законот ќе резултира со порелаксирана медиумска средина, а времето ќе покаже дали финансирањето кое се предлага за МРТ ќе биде доволно.
Предлог законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги е финализиран и испратен за забелешки и преглед во Европската Комисија, потврдија од Владата. По добивањето на евентуални забелешки од ЕК и нивно вметнување во предлогот, тој потоа ќе оди на владина седница, па во Собрание.
Последната верзија на законот е објавена деновиве откако претходно речиси еден месец претходниот предлог беше достапен на ЕНЕР за предлози и сугестии од страна на здруженија, компании и индивидуалци.
Питер Ванхауте, европскиот експерт кој претходно беше вклучен во изработка на предлозите за медиумски реформи, за ПИНА вели дека целата процедура во однос на законот, вклучувајќи ја и мотивацијата за различни членови, како и индикацијата за финансиското влијание, се голем чекор напред.
– На овој начин за сите кои се заинтересирани да го прочитаат предлогот е јасно како и зошто се предложени промените . Во однос на амандманите, генерално верувам дека ќе доведат до многу порелаксирана средина, каде во повеќето случаи на несогласувања, најпрвин ќе следат консултации и предупредувања. Во однос на јавниот сервис и неговиот Совет, новите предлози, кога ќе бидат имплементирани, без сомнеж ќе резултираат со подобро организиран јавен сервис. Времето ќе покаже дали финансирањето за МРТ кое се предлага со законот е доволно. Во однос на назначувањето на членовите на Советот за радиодифузија од парламентот, јасно е дека има уште многу работа за парламентот да создаде соодветни функционални и професионални процедури на селекција – вели Ванхауте.
Според него и промените во членот 92 се сериозно подобрување, споредено со претходната ситуација.
– Сепак не сум сигурен дека одредбите поврзани со квотите на македонската продукција ќе бидат одржливи на долг рок. Сегашните одредби дозволуваат барем понатаму да се дискутира и да се усогласат начини за да се подобри медиумската сцена, вклучувајќи ги и локалните продукции. Поважно од наметнувањето на квота сепак, е тоа да се подобри квалитетот на продукциите, што ќе дозволи исто така да се продаваат надвор. Новиот Закон ќе биде само алатка за да се поддржи слободната и професионална медиумска сцена, клучот за одење напред ќе биде да се одржи отворен дијалог, вклучувајќи ги сите заинтересирани страни – вели Ванхауте.
Според предлагачите, основна цел на предлог законот е департизација и професионализација на јавниот радиодифузен сервис и регулаторното тело-Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги.
Дел од предлозите прифатени, дел одбиени
Здружението на новинарите на Македонија (ЗНМ) предложи интервенција во повеќе точки од предлогот на Владата, најмногу во делот кој се однесува на МРТ, во предлогот на Владата што се однесува на регулаторот- Агенцијата за медиуми, како и на обврските кон приватните радиодифузери.
Според финалниот предлог кој сега министерството го прати на забелешки во ЕК, дел од предлозите на ЗНМ се прифатени, додека дел се одбиени. ЗНМ предложи компромисно решение според кое во 2018 година издвојувањето од Буџетот за МРТ ќе изнесува 0,8%, во 2019 година ќе изнесува 0,9%, а од 2020 година ќе изнесува 1%.
Тие предложија измена во членот 11 со кој се прави измена на член 48, а се однесува на Посебни забрани со која предлагаат бришење на зборовите „припадност на маргинализирана група“ и замена на истите со „сексуална ориентација“. Освен ова ги предлагаат зборовите „други видови уверувања“ да се избрише и да се замени со зборовите „антисемитизам и ксенофобија“.
Од Министерството не го прифатиле овој предлог и на ова одговараат дека предложената дефиниција е усогласена до член 9 од Уставот на Република Македонија и Европската конвенција за човекови права, којашто во себе ги содржи и предлозите.
Одбиени се и нивните предлози каде тие предлагаат да биде именувано здружението, како на пример кај овластените предлагачи на членови на Програмскиот совет на МРТ, бидејќи според министерството секоја одредба што упатува на конкретно здружение или организација може да може потенцијален основ за дискриминација.
Од ЗНМ засега не го коментираат последниот предлог, бидејќи велат дека тие повеќепати јавно упатиле забелешки за предлог-законот.
Драган Секуловски од ЗНМ, вели дека Македонија е една од ретките земји во Европа која што имаше член 92 кој наметнуваше сериозни обврски на радиодифузерите во однос на содржина.
– Сметаме дека таков тип на провизија на Закон за радиодифузија е погрешен, бидејќи на тој начин самата влада станува условно кажано уредник на програмската содржина во дел од медиумите. Во исто време им се билдаат огромни обврски и тие неможејќи да ги исполнат квотите стануваат сервилни или послушни на државата и на владата се со цел за да избегнат огромни казни. Затоа што во сегашниот закон казните не се во консолидација со препораките на Советот на Европа бидејќи тие не се пропорционални. Имаме казни од 10 илјади евра, 50, 100 илјади евра и замислете ако некој медиум не исполни квота за домашна продукција, без разлика дали е игра тоа на документарна серија ризикува да добие казна од 50 илјади евра – вели Секуловски.
Дел од нивните забелешки се однесува на самата Агенција за медиуми, за чија поставеноста сметаат дека е проблематична.
Дејан Георгиевски од Центарот за развој на медиуми вели дека тие имаат забелешки на темпото и сметаат дека досега веќе некои работи требало да бидат направени и усвоени во некаква форма или интегрирани.
– Прво требаше да се направат потребните измени во Програмскиот Совет на МРТ кој е клучен во нашиот медиумски систем и во регулаторниот дел односно и во тамошниот Совет. Евентуално да се даде нови овластувања и задолженија на регулаторното тело за тоа да функционира како вистинско регулаторно тело. Тие две тела потоа, барем според нас, требаше да ја предводат целата работа на усогласување на мапирање на потребите, на мапирање на ситуацијата, на собирање на актерите на јавна расправа за да се види што тоа точно им треба, кои проблеми треба да ги решиме и на крај да се излезе со еден заеднички план. Втората работа е што сега засега, не се допира многу прашањето за структурата на медиумската сопственост и на финансирањето на медиумите кај нас. Освен во делот на владиното рекламирање за кој имаше чекори од новата влада, кое секако не би требало да постои единствено може да има кампањи од јавен интерес и тоа треба да се регулира законски – вели Георгиевски.
МИМ и ИКС не го поддржуваат укинувањето на радиодифузната такса
Македонскиот институт за медиуми и Институтот за комуникациски студии не го поддржуваат укинувањето на радиодифузната такса и сметаат дека финансирањето на Јавниот сервис од Буџетот е погрешно решение.
– Веруваме дека со подобрувањето на програмската понуда и со департизацијата на раководните органи на МРТ, ќе се подобри и гледаноста и наплатата на радиодифузната такса. Впрочем, радиодифузната такса е јавна давачка во сите европски земји (исклучок се само Бугарија, Косово и Црна Гора). Сметаме дека е потребно прво да се утврдат потребите на јавниот сервис од програмски и од финансиски аспект и (евентуално) да се утврди износот на буџетски средства со кои еднократно (или во ограничен период) ќе и се помогне на МРТ да ги зајакне техничките капацитети.Потсетуваме дека со измените на ЗААВМУ од 2017 година е предвиден посебен канал на албански јазик, за што во моментот не постои финансиска конструкција – велат од МИМ и ИКС.
Билјана Петковска од МИМ вели дека во нивните забелешки кон предлогот од Владата предложиле измени кои можат да помогнат управните органи на Агенцијата и на МРТ да се департизираат и деполитизираат, бидејќи тоа е еден од клучните проблеми во нивното досегашно функционирање.
– Сметаме дека финансирањето на јавниот сервис од Буџетот не е добро решение, и кога веќе е усвоено, треба да се користи во ограничен временски период, додека не се консолидира состојбата во куќата и се создадат услови за прибирање на радиодифузната такса од страна на МРТ, а не со посредство на други државни институции, како што беше случај изминатиов период. Имаме впечаток дека оваа Влада сака да покаже резултати преку квалитативни промени во медиумскиот сектор и ги уважува предлозите на сите засегнати и релевантни чинители. Но како што поминува времето, станува јасно дека процесот на усвојување на новите законски решенија нема да се случи толку брзо како што се очекуваше – вели Петковска.
За Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги тие дадоа и други забелешки и предлагаат мандатот на членовите на Советот на АВМУ да биде 6 или 7 години, без право на повторен мандат (член 15 од ЗААМУ).
Според нив, на овој начин ќе се оневозможи „врзување“ за позицијата на долг рок, што беше и се уште е практика во сегашниот совет (со оглед на тоа што со секое донесување на нов закон, дел од членовите на Советот повторно добиваа нов мандат).
Тие упатија препорака и за членовите 62а и 62б во предложениот закон, кои се однесуваат на политичкиот плурализам во вестите, во дебатите, во дневно-информативните и во контактните емисии, за кои сметаат дека се непотребни и треба да се избришат.
Тие сметаат дека Собранискиот канал треба да биде под целосна одговорност на Собранието и јавниот сервис не треба да биде одговорен за уредувачката политика на овој канал, и тој не треба да се користи за емитување на други програми освен содржини кои се поврзани со работата и функционирањето на Собранието.
Јавниот сервис со помалку пари од претходно
ЗНМ во забелешките до Владата за законот исто така констатира дека ако во законот остане предлог решението од 0.7 % од буџетот за МРТ и откако ќе се одземат предвидените средства за финансирање на Јавното претпријатие Македонска радиодифузија (МРД) и Агенцијата за медиуми (АВМУ), тоа практично ќе значи дека јавниот сервис во 2018 година реално ќе располага со помалку пари од минатите години.
– Ако се земе предвид фактот дека МРТ ќе има зголемени обврски во следниот период, како што се големите долгови кои поради ненавременото сервисирање во континуитет растат, понатаму потребата од нови кадровски и технички промени, како и новата законска обврска на МРТ за нов ТВ канал за емитување на 24 часовна програма на албански јазик како и новиот канал за емитување на програма на јазиците на другите етнички заедници, тогаш евидентно е дека планираните средства е нужно да се зголемат со цел да се постигне реална реформа – предлагаат од ЗНМ.
Тие велат дека според проценките на ЕБУ, долната граница на средства што европските земји ги одвојуваат за финансирање на нивните јавни сервиси е околу 12 евра по глава на жител.
– Во македонски услови значи дека за МРТ треба да се обезбедат најмалку 25 милиони евра годишно. И кога би се обезбедиле овие средства, Македонија повторно ќе биде на дното на листата на земјите од регионот што одвојуваат најмалку средства за финансирање на нејзиниот јавен сервис – велат од новинарското здружение.
ЗНМ и Владата се „скараа“ за членовите кои уредуваат професионално известување
Владата во претходниот нацрт на измените кај членовите 61 и 145 од законот предложила казни за медиумите што нема да почитуваат професионално и етичко известување. Од ЗНМ бурно реагираа дека во предлог измените Владата предложила да се промени членот 61, каде што претходно бил наведено дека радиодифузерите „треба“ да почитуваат повеќе начела за објективно и професионално известување со зборовите дека „се должни“ да ги почитуваат.
За оние медиуми кои нема да ги почитуваат овие правила, во предлогот биле пропишани казни. ЗНМ остро реагираше на предлогот, обвинувајќи дека Владата сака да биде главен уредник во медиумите. По реакциите, од Владата на брифинг информираа дека предлогот ќе биде променет во насока на забелешките на ЗНМ и спорниот дел ќе биде тргнат.
– Една од работите кои што на старт беа прифатени, беа и оние провизии нови кои беа вметнати кои се однесуваа на членот 61 каде само поради преку една промена на зборче од „треба“ во „се должни“ медиумите за малку ќе беа ставени во една многу непријатна ситуација каде ќе требаа да бидат изложени на сериозни казни за субјективно или објективно известување – вели Секуловски од ЗНМ.