Судската одлука препорачува министерството да затвори една од водечките платформи за истражувачко новинарство во земјата
Мрежата SafeJournalists (SJN) и Media Freedom Rapid Response (MFRR) денеска изразуваат заедничка загриженост поради неодамнешната пресуда за клевета од страна на судија во Северна Македонија, која препорачува затворање на еден од водечките истражувачки медиуми во земјата и ја очекува оваа штетна пресуда да биде брзо укината по жалба.
Нашите организации предупредуваат дека оваа пресуда – и алармантната препорака на судијата – претставуваат јасно кршење на меѓународните стандарди, суштински неуспех на признавањето на јавниот интерес на предметното новинарство и напад на истражувачкото новинарство и слободата на медиумите во земјата.
На 24 октомври 2023 година, судија во Основниот граѓански суд во Скопје пресуди против Истражувачката репортерска лабораторија (ИРЛ) и нејзиниот главен уредник Сашка Цветковска и наложи да платат симболична отштета од 1 евро на бизнисменот Кочо Анѓушев, поранешен вицепремиер на Северна Македонија, дополнително и правни трошоци на двете страни.
Меѓутоа, во писменото оправдување, објавено на 10 ноември, судијата необјасниво пресуди дека ИРЛ треба да се класифицира како „немедиумски“ и дека вработените биле „членови на група“, наместо професионални новинари. Таа посочи дека платформата работи незаконски и препорача Министерството за правда да го испита работењето на медиумот.
Граѓанската тужба за клевета произлезе од документарниот филм ИРЛ емитуван во мај 2021 година, насловен „Заговор против воздухот“. Документарецот, дел од заедничката истрага со OCCRP, беше емитуван на јавниот сервис МРТВ и откри како мазутот наполнет со хемикалии што се користи во системите за греење низ јавните институции во земјата предизвикува загадување. Накратко го именуваше Анѓушев како еден од функционерите вклучени во воведувањето меѓу купувачите и продавачите на топлификациони системи, што тој го негира и тврди дека е клевета.
На првото рочиште во март 2022 година, судијката Јованка Спировска Панева пресуди во корист на ИРЛ и ги отфрли тврдењата на Анѓушев. По оспорувањето на пресудата, Апелациониот суд во мај 2022 година ја отфрли пресудата и нареди повторно судење. Во повторното судење, истиот судија ја исклучи јавноста од следење на судењето, застана на страната на Анѓушев и обвинетите ги прогласи за виновни за клевета. За време на повторното судење не се изведени нови докази од страна на тужителот.
ИРЛ, кој е член на Проектот за известување за организиран криминал и корупција (OCCRP), ќе поднесе жалба на последната пресуда до повисокиот суд. Се вели дека има намера да поднесе жалба до уставниот суд поради наводната повреда на уставното право на слобода на печатот.
Организациите MFRR и мрежата SafeJournalists цврсто стојат зад ИРЛ, Сашка Цветковска и нејзиниот тим новинари и го поддржуваат нивниот принципиелен правен предизвик против оваа пресуда и нејзините сериозни последици за истражувачкото новинарство во Северна Македонија. Овој случај носи некои карактеристики на SLAPP – стратешка тужба – кои се управувани од моќни бизнис или политички фигури и имаат за цел да го замолчат новинарството од јавен интерес. Треба да се напомене дека тужбата на Анѓушев доаѓа во позадина на повеќегодишни обиди за притисок, дискредитирање и вербално напад врз медиумот и неговиот персонал.
И покрај тоа што барањата за обештетување нарачани од судијата беа симболични, плаќањето на правните такси на двете страни ќе претставува финансиски хит за платформата за истражна медиуми. Казнениот карактер на пресудата, исто така, носи цензурачки застрашувачки ефект врз новинарската заедница во Северна Македонија. Како што е наведено во неодамнешниот извештај по мисијата во Скопје на повеќе меѓународни организации за слобода на печатот, навредливите тужби од овој вид ризикуваат да го поткопаат кревкиот напредок во слободата на печатот постигнат во последните години.
Понатаму, во пресудата на судијата неточно се тврди дека ИРЛ не е медиум и дека вработените не се новинари. Всушност, како и многу истражувачки медиуми низ регионот, ИРЛ е законски регистрирана како организација на граѓанското општество и има специфичен мандат да известува за прашања како што се криминалот, корупцијата и доброто владеење. Јасно е дека пресудата не ја зема предвид функционалната дефиниција на новинарството: активност што може да ја врши секој, како што беше истакнато од Комитетот за човекови права на ОН и од Комитетот на министри на Советот на Европа.
ИРЛ е одговорна за голем дел од најквалитетното истражувачко новинарство во Северна Македонија во последната половина деценија и објави наградувани истраги. Нејзините известувачи се високо професионални новинари кои, заедно со другите истражувачки медиуми, ја исполнуваат виталната улога на чувар, која недостасува во поширокиот медиумски пејзаж.
Препораката на судијата дека Министерството за правда го затвори ИРЛ претставува и неточен и опасен напад врз истражувачкото новинарство во Северна Македонија. Оваа пресуда треба да биде поништена што е можно побрзо по жалба и правните пресуди кои се однесуваат на прашања од новинарските слободи треба да се оценуваат со целосно почитување на меѓународните стандарди и јуриспруденција.
Здружението на новинарите на Македонија (ЗНМ) поднесе претставка до Судскиот совет за судијката Спировска Панева за дисциплинска повреда поради нестручно и несовесно вршење на судиската функција. Европската федерација на новинари (ЕФН) и Здружението на новинари на Македонија (ЗНМ) јавно реагираа на судската пресуда од 24 октомври и изразија поддршка на ИРЛ и Цветковска.
MFRR е подготвен да понуди финансиска поддршка за покривање на правните трошоци за оспорување на нејзината пресуда пред повисокиот суд и повикува на зголемено меѓународно внимание и солидарност во врска со овој загрижувачки обид да се затвори една од најдобрите независни медиумски платформи во Северна Македонија.
Потпишани:
Мрежата SafeJournalists
Здружение на новинари на Македонија
Здружение на новинари на Косово
Здружение на новинари на БиХ
Здружение на новинари на Хрватска
Независното здружение на новинари на Србија
Синдикатот на медиуми на Црна Гора
Media Freedom Rapid Response
International Press Institute (IPI)
ARTICLE 19 Europe
European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF)
European Federation of Journalists (EFJ)
OBC Transeuropa (OBCT)
