Me rastin e shënimit të Ditës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut, rrjeti SafeJournalists, bën të ditur se këtë vit, në pjesën më të madhe është shënuar stagnim ose një rënie e lehtë në krahasim me dy vitet e mëparshme kur bëhet fjalë për Indeksin e Sigurisë së Gazetarëve në rajonin e Ballkanit Perëndimor.
Shumë raste të sulmeve në drejtim të gazetarëve mbeten të paraportuara, sepse mekanizmat ekzistues institucionalë nuk janë mjaftueshëm efektivë në parandalimin dhe ndëshkimin e sulmeve, si dhe është regjistruar një numër i shtuar i kërcënimeve online. Hetimet janë të gjata dhe pa efekte reale, pozitive mbi viktimat dhe sundimin e ligjit. Paditë SLAPP janë gjithashtu në rritje, veçanërisht kundër gazetarëve hulumtues, ku këto padi kanë synim shuma të mëdha paras dhe madje edhe burgosje. Gjithashtu, numri i shpifjeve dhe ofendimeve ndaj gazetarëve është rritur.
Tabelën e mëposhtme mund ta gjeni interaktive në këtë link.
Shqipëri: Në Indeksin e Sigurisë së Gazetarëve për Shqipërinë 2022, rezultati ishte 2.84, krahasuar me 2.85 me atë në vitin 2021, duke reflektuar një rënie të lehtë dhe një situatë të përzier. Qeveria tërhoqi një ‘paketë’ të diskutueshme kundër shpifjes dhe mbështeti ligjet për konfidencialitetin e burimeve gazetareske, por sfidat vazhduan në ligjet për shpifjen, shpifjen dhe privatësinë, me përgjigje të ngadalta dhe shpesh joefektive ndaj kërcënimeve dhe sulmeve kundër gazetarëve. Pavarësisht nga asnjë rast sistematik kërcënues për jetën, nëntë sulme aktuale u raportuan dhe mjedisi i gazetarisë vazhdoi të minohej nga çështje strukturore si lidhjet politike dhe biznesore me median, mungesa e transparencës së financimit, shantazhi mediatik, konflikti i interesave, pluraliteti i kufizuar mediatik dhe aksesi në informacion, shtimi i dezinformatave dhe kushteve të këqija të punës.
Bosnja dhe Hercegovina: Rezultati i Indeksit të Sigurisë së Gazetarëve në Bosnjë dhe Hercegovinë për vitin 2022. Është në një rënie të ndjeshme krahasuar me vitin 2021 – nga 2.86 në 2.71. Legjislacioni i medias jo vetëm që nuk është përmirësuar, por është iniciuar kriminalizimi i shpifjes, si një instrument ligjor shtesë për kufizimin e lirisë së shprehjes dhe politikanët dhe përfaqësuesit e gjyqësorit vazhdojnë të ushtrojnë presion ndaj gazetarëve. Kushtet e punës së gazetarëve po përkeqësohen. Në vitin 2022, ka një rritje prej 137% të shkeljeve të lirisë së medias dhe rreziqeve të sigurisë për gazetarët, dhe ndikimet politike dhe ndërhyrjet e drejtpërdrejta në punën e medias në Bosnje dhe Hercegovinë janë gjithnjë e më të theksuara. Numri i rasteve të zgjidhura në gjykata në favor të gazetarëve është rritur, megjithëse hetimet për sulmet ndaj gazetarëve janë ende në mënyrë të paligjshme të gjata dhe joefektive, dhe vendimet përfundimtare nuk kanë efekte reale, pozitive mbi viktimat dhe sundimin e ligjit në Bosnje dhe Hercegovinë. Sa i përket sigurisë aktuale, gjatë vitit 2022 janë shënuar 22 raste të kërcënimeve dhe presioneve ndaj gazetarëve dhe 7 kërcënime dhe sulme ndaj shtëpive mediatike. Ka një rritje të ndjeshme të presionit politik dhe gjuhës së urrejtjes në sferën online, e cila ka ndikuar në rënien e Bosnjë-Hercegovinës me 9 vende në renditjen botërore të lirisë së medias.
Kroacia: Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve në raportin për Kroacinë për vitin 2022 u vlerësua pak më mirë se në vitin 2021; mund të thuhet se është më shumë stagnim sesa progres. Parandalimi dhe procesi u vlerësuan me të njëjtin vlerësim mesatar në vitin 2021, ndërsa mjedisi ligjor dhe organizativ dhe siguria e gazetarëve u vlerësuan pak më mirë. Ky raport tregoi gjithashtu se gazetarët ende nën raportojnë kërcënimet dhe sulmet, se numri i padive kundër gazetarëve dhe mediave është ende i lartë (përfshirë paditë SLAPP), dhe se institucionet ende nuk kanë mekanizma për të luftuar dhunën ndaj gazetarëve.
Kosovë: Indeksi i sigurisë së gazetarëve për vitin 2022 është në rënie krahasuar me vitin 2021. Korniza ligjore e mediave në Kosovë pasqyron atë të demokracive të avancuara, por zbatimi efektiv i këtyre ligjeve paraqet një sfidë të vazhdueshme. Procedurat për shpifje ndaj gazetarëve nuk kanë gjurmim të duhur, duke penguar kështu vlerësimin e pasojave. Ndërsa konfidencialiteti i burimeve të gazetarëve ruhet, përhapja e padive SLAPP po rritet, duke shërbyer si një mjet për t’i heshtur gazetarët dhe aktivistët. Edhe pse gazetarët operojnë pa nevojën e kërkesave për licencim, ekziston një nevojë urgjente për një sindikatë gjithëpërfshirëse të dedikuar për punonjësit e medias në sektorin privat, në mënyrë që të adresohen boshllëqet ekzistuese, dhe të përmirësohet integriteti i përgjithshëm i medias.
Mali i Zi: Mali i Zi ruajti vendin e tretë në rajon në Indeksin e Sigurisë së Gazetarëve të Ballkanit Perëndimor për vitin 2022, me një rezultat prej 3.35, që është një rënie e lehtë në krahasim me vitin 2021, kur rezultati përfundimtar ishte 3.4. Gjatë vitit 2022, në Mal të Zi janë regjistruar 28 sulme dhe kërcënime ndaj gazetarëve dhe mediave, ndërsa Drejtoria e Policisë ka regjistruar 21 raste. Kjo do të thotë se një e katërta e rasteve nuk raportohen tek autoritetet zyrtare. Të gjitha rastet më të lehta të viteve të kaluara u zbardhën në një kohë shumë të shkurtër dhe ndër aktgjykimet kishte edhe dënime me burg. Të vjetrat, të rënda, mbetën të pazgjidhura.”
Maqedonia e Veriut: Rezultati i indeksit të sigurisë së gazetarëve në Maqedoninë e Veriut për vitin 2022 është në një rënie të lehtë në krahasim me vitin 2021. Disa nga ndryshimet ligjore të paralajmëruara që synojnë përmirësimin e sigurisë së gazetarëve dhe punonjësve të medias u miratuan në vitin 2022, por Tendenca në rritje e numrit të rasteve të shpifjeve apo fyerjeve ndaj gazetarëve dhe organeve të medias në vitin 2022 krahasuar me vitin 2021 është shqetësuese. Viti 2022 shënoi disa përmirësime në aksesin e gazetarëve ndaj masave të shpejta dhe efektive për të mbrojtur gazetarët në rastet e kërcënimeve dhe sulmeve. Në Prokurorinë Themelore Publike është emëruar një prokuror special, përgjegjës për monitorimin e procedimit të rasteve në të cilat janë sulmuar gazetarët, si dhe është ngritur një linjë speciale për thirrjen e gazetarëve. Bashkëpunimi ndërmjet institucioneve kompetente në vitin 2022 është perceptuar si i përmirësuar, gjë që ka rezultuar në efikasitetin e tyre në zbulimin e autorëve të sulmeve; megjithatë, ende nuk është në nivel të kënaqshëm. Hetimet janë kryesisht të ngadalta dhe joefektive, dhe nuk janë ngritur aktakuza kundër sulmeve individuale kundër gazetarëve. Numri i sulmeve fizike dhe kërcënimeve ndaj gazetarëve është rritur krahasuar me vitin e kaluar. Niveli i mosndëshkimit për këto lloj sulmesh është ende i lartë në vend. Tendenca në rritje e kërcënimeve në internet ndaj grave gazetare tregon arsye për shqetësim.
Serbi: Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve në Serbi për vitin 2022 është në rënie krahasuar me një vit më parë. Kur bëhet fjalë për mjedisin ligjor dhe organizativ, gazetarët janë kthyer në shënjestrën e rregullt të padive të ndryshme penale dhe civile dhe gjithnjë e më shumë kërkohen dënime me burg për gazetarët investigativë. Sa i përket parandalimit, punonjësit e medias dhe gazetarët tashmë kanë pasur mbrojtje shumë të shpejtë gjatë raportimit, e cila është pjesërisht efektive në zbatimin e saj dhe në dënimin përfundimtar të autorëve. Megjithatë, përfaqësuesit e qeverisë ende dënojnë në mënyrë selektive sulmet ndaj gazetarëve dhe punonjësve të medias, dhe gazetaret femra janë ende të ekspozuara ndaj formave serioze të viktimizimit dhe pa mbrojtje të veçantë. Rezultati i pjesës së procesit të indeksit mbeti i njëjtë si në vitin 2021. Prej disa vitesh, prokuroritë publike dhe policia kanë krijuar mekanizma dhe njësi që hetojnë dhe monitorojnë sulmet ndaj gazetarëve. Përshtypja e zbatimit selektiv të ligjit dhe joefikasiteti në raste të caktuara shpesh vendosin në plan të dytë sukseset e prokurorëve dhe policisë në zgjidhjen e çështjeve të caktuara, duke krijuar një imazh të presionit dhe ndikimit serioz nga nivelet e tjera të qeverisjes. Kur shikohet siguria aktuale, numri i kërcënimeve dhe sulmeve ndaj gazetarëve është pak më i ulët, por ashpërsia e incidenteve individuale është shumë më e lartë në krahasim me periudhat e mëparshme. Gazetarët kërcënohen me kujdes dhe qëllimisht, sulmuesit lënë pas pak prova të përdorshme dhe fusha e sulmeve kryesore është zhvendosur në internet dhe rrjetet sociale. Prokurorët dhe policia përballen me probleme të pazgjidhshme kur bëhet fjalë për kërcënimet online.
Indeksi i Sigurisë së Gazetarëve të Ballkanit Perëndimor është një mekanizëm që mat dhe monitoron ndryshimet në mjediset sociale dhe politike që kanë një ndikim të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në sigurinë e gazetarëve dhe profesionistëve të medias gjatë kryerjes së punës së tyre. Indeksi mbështetet shumë në Udhëzuesin për zbatimin e Rekomandimit CM/Rec(2016)4 për mbrojtjen e gazetarisë dhe sigurinë e gazetarëve dhe punonjësve të tjerë të medias të Këshillit të Evropës. Indeksi matet me tregues dhe nën-tregues të veçantë, të cilët vlerësohen nga 1 në 7 sipas shënuesve objektivë, dhe bazohen në gjetjet dhe provat e analizuara objektivisht të hulumtimit. Indeksi përbëhet nga 4 njësi të veçanta që pasqyrojnë tablonë e përgjithshme të sigurisë së gazetarëve.
Mjedisi ligjor dhe organizativ mat ekzistencën dhe zbatimin e garancive ligjore lidhur me sigurinë e gazetarëve, parandalimi – evidenton ekzistencën dhe zbatimin e një sërë masash parandaluese që ndikojnë drejtpërdrejt në mbrojtjen dhe sigurinë e gazetarëve, ndërsa pjesa procedurale monitoron veprimet e shtetit. institucionet dhe zyrtarët, sjellja e tyre ndaj gazetarëve dhe efektiviteti i sistemit të drejtësisë penale dhe civile në hetimet e kërcënimeve ndaj gazetarëve dhe sulmeve ndaj tyre. Siguria aktuale mat incidentet dhe format e ndryshme të kërcënimit dhe dhunës ndaj gazetarëve dhe mediave.
