BEOGRAD, 28.12.2018. – Četiri godine primene konkursnog sufinansiranja medijskog sadržaja od javnog interesa pokazalo je čitav niz nedostataka koji su posledica nedorečenosti regulative i rupa u zakonu koje omogućavaju zloupotrebe. Ove nedostatke je neophodno što pre ukloniti kako bi model, uveden 2014. godine, počeo da ispunjava svoju svrhu smatraju stručnjaci.

Konkursno sufinasiranje bilo je jedna od ključnih tema kojom se bavilo Koordinaciono telo formirano u maju 2018. godine od strane Vlade Srbije kako bi se zajedno sa predstavnicima medijskih i novinarskih udruženja rešili aktuelni problemi u medijskoj sferi.

Iako je za oktobar 2018. godine najavljeno da će početi rad na izmeni Pravilnika o sufinansiranju projekata u oblasti javnog informisanja to se nije desilo. Vlada ima rok da do 31. decembra pošalje pisane odgovore na zahteve novinarskih i medijskih udruženja – na dan pisanja ovog teksta, odgovori još uvek nisu poslati. Ukoliko to ne bude učinila pet novinarskih udruženja suspendovaće dijalog sa Koordinacionim telom Vlade Srbije.[1]

“Ukazujemo da su pregovori koje vodi Tim za dijalog i vladino Koordinaciono telo za saradnju sa medijima u dubokoj krizi i da još uvek nisu ispunjeni specifikovani zahtevi novinarskih i medijskih udruženja, koji su bili oročeni do kraja ove godine.” piše u saopštenju.

Paralelno sa ovim procesom Nazavisno udruženje novinara Srbije (NUNS) je u septembru 2018. godine uputilo Vladi Srbije, Ministarstvu kulture i informisanja i Radnoj grupi za pisanje medijske strategije šest preporuka[2] za unapređenje sistema projektnog sufinansiranja medija.

Ove preporuke predstavljaju osnov od koga je, prema NUNS-u, potrebno poći kako bi se sistem konkursnog sufinansiranja medijskog sadržaja usmerio u pravom smeru – informisanje građana o temama od javnog interesa.

Preporuke obrađuju nekoliko gorućih problema ovog načina trošenja novca građana – od razmatranja šta je uopšte javni interes, problem konkursnih komisija, kako sprečiti zloupotrebe i učiniti ceo process transparentnijim kao i to gde je mesto manjinskih i ranjivih grupa u celom ovom sisiemu.

Interesuje li nekoga interes građana?

Tokom 2017. godine tri lokalne samouprave su uradile analizu šta građane i zainteresovane grupe interesuje i koje teme žele da čitaju, gledaju ili slušaju u medijima. Najveći broj lokalnih samouprava i dalje nema praksu da pre raspisivanja konkursa za medije uradi analizu o konkretnim potrebama stanovništva.

Šta je za građane lokalna tema od javnog interesa gradovi i opštine poput Šapca, Svilajnca i Paraćina analizirali su kroz zajednički projekat sa Nezavisnim udruženjem novinara Srbije[3] kojim je uveden model putem koga građani mogu da učestvuju, ali i inicijraju i definišu teme za medijske projekte koji će se sufinansirati iz opštinskog budžeta. Ovom projektu se u 2018. priključio grad Pirot[4].

Građane opštine Svilajnac su, na primer,  interesovale su teme kao što je dualno obrazovanje u školama, preduzetništvo mladih u poljoprivredi, gradske biznis inicijative, unapređenje brige o mladim bračnim parovima i natalitetu, podrška osobama sa invaliditetom, promocija volonterskog entuzijazma, programi unapređenja turističke privrede, podsticanje sporta, podrška kulturnom stvaralaštvu, popularizacija programa zapošljavanja mladih, itd.

Dosadašnja praksa konkursnog sufinansiranja je pokazala da se novac građana putem konkursa deli bez njihovog učešća, da su oni uglavnom isključeni iz definisanja problema i onoga što žele da dobiju od medija za svoj novac.

“Ti imaš one koji primaju novac i one koji dele novac u nekoj vrsti komunikacije, do sada su to bili informativni sastanci gde ljudi iz nadležne uprave donesu maltene gotov tekst konkursa i onda se samo sa predstavnicima medija i nekim udruženjima građana razgovara o tehničkim problemima,” kaže Dragan Đorđević iz Odbora za ljudska prava Niš.

Iako je Zakon o javnom informisanju i medijima odredio da se kriterijumi za svaki raspisani konkurs mogu dodatno definisati, a u Pravilniku o sufinansiranju projekata za ostvarivanje javnog interesa jasno piše da javni poziv na konkurs treba da sadrži definisan javni interes koji će se konkursom sufinasnirati, većina lokalnih samouprava u pozivima uglavnom navodi opšte odredbe ovog zakona i pravilnika.

Stručnjaci smatraju da postupak utvrđivanja javnog interesa ne bi trebalo da podrazumeva samo komunikaciju sa građanima već i vrlo ozbiljna istraživanja na lokalu o realnosti problema i potreba građana i da se tek kombinacijom ozbiljnih istraživanja i komunikacije sa građanima može definisati javni interes.

“Ako se ne utvrđuje javni interes kome zapravo služe odluke lokalne samouprave, čijem interesu služe ako ne postoji postupak utvrđivanja javnog interesa? Odluke se donose na bazi spekulacija, na bazi političkih ideja i nažalost na bazi partijskih misli o tome kako  jedno društvo treba da funkcioniše bez ikakvog konsultativnog procesa sa građanima,” kaže Mladen Jovanović iz Nacionalne koalicije za decentralizaciju iz Niša koji smatra da bi finansiranje medijskog sadržaja od javnog interesa treba da izgleda potpuno drugačije.

“Recimo da je u jednoj lokalnoj zajednici prioritet u jednoj godini da se pojača, na primer, borba protiv nasilja u školama. To je jedan klasičan lokalni prioritet koji se mora rešavati na lokalnom nivou. Onog trenutka kada to izađe kao prioritet, ideja bi bila da medijski projekti isprate ovu temu i da se raspiše konkurs da mediji nastupaju sa medijskim projektima koji će na najbolji način uticati na smanjenje nasilja u školama,” objašnjava Jovanović.

On smatra da je preporuka da se propiše obaveze organima javne vlasti da sprovode periodične analize potreba za medijskim sadržajima veoma važna jer bi ona mogla da pokaže da li je medijski proizvod zaista u skladu sa onim što jeste javni interes ili nije.

Problem “medijskih stručnjaka” u konkursnim komisijama

Ko je i po kojim kriterijumima „medijski stručnjak“ sposoban da ocenjuje medijske projekte koji dobijaju novac građana i dalje je nedefinisan pojam koji značajno utiče na kvalitet sprovođenjea konkurskog sufinasniranja smatraju stučnjaci.

“To je trenutno cirkus i trebalo bi da se krene od onoga što su novinarska udruženja već predložila, a to je da se uvedu bodovne liste i da se naprave formular za biografije medijskih stručnjaka,” kaže Dragan Đorđević.

Prema njegovom mišljenju jedan od načina da se poboljša selekcija stučnjaka koji mogu da budu deo konkursnih komisija je osmišljavanje određene vrste formulara u kome bi bio predstavljen CV, odnosno biografija. Na taj načina bi se lakše proveravalo da li osoba ima znanja iz proizvodnje određenog medijskog sadržaja i šta su njene kompetencije.

U mnogim slučajevima članovi komisija su razmatrali projekte medija u kojima su radili ili produkcija koje su bile u njihovom vlasništvu što ih je direktno stavljalo u sukob interesa prilikom odlučivanja.

Tako je istraživanje o sastavu konkursnih komisija koje je objavila Cenzolovka krajem 2017. godine ukazalo na fenomen u kome učestvuje udruženje pod nazivom Asocijacije elektronskih medija Vojvodine (AEMV)[5].

Podaci su pokazali da su predstavnici AEMV bili članovi u komisijama u 21 od ukupno 42 lokalne samouprave koje su zaključno s krajem novembra 2017. godine raspisale konkurse za sufinansiranje medijskih sadržaja. Od toga 13 komisija u kojima su sedeli predstavnici AEMV dodelile su 39,1 milion dinara produkcijama u vlasništvu članova AEMV i Sremskoj televiziji u kojoj su neki radili.

Preporuka NUNS-a ističe da je zbog ovih problema u praksi potrebno definisati pojam “medijski stručnjak” i “sukoba interesa” članova komisija kako bi se smanjile zloupotrebe.

Koliko novca treba izdvajati za konkurse i gde su tu manjinske grupe?

Dosadašnja iskustva su pokazala da početna – predkonkursna faza sadrži još jednu boljku koju je potrebno precizirati u budućnosti: maksimalni i minimalni iznos novca koji će se konkurskom dodeliti.

“Na primeru Niša niko ne može da mi kaže na osnovu kog indikatora si ti jedne godine odredio 24 miliona dinara, druge godine si odredio 60 miliona dinara. Mi za ovo odlučivanje lokalne samouprave nemamo ni jedan indikator, nigde nismo dobili povratnu informaciju  što je neko odlučio da jedne godine da više, druge manje, to sve ostaje na nivou dobre volje ljudi koji vode grad ili nekih spekulacija zašto se to radi,” kaže Dragan Đorđević.

Preporuka NUNS-a kaže da je neohodno raditi ekonomske analize koje bi dale indikatore za određivanje minimuma i maksimuma novca koji bi se dodeljivao putem konkursa jer bi se time realnije procenjivali troškovi koje mediji imaju u proizvodnji medijskih sadržaja od javnog interesa.

Planiranje trošenja novca putem konkursa povezano je i sa potrebnom da se opšti konkursi za medije razdvoje od konkursa koji se odnose na medijske sadržaje namenjene nacionalnim manjinama, odnosno informisanju osoba sa invaliditetom i drugih ranjivih grupa putem “afirmativne akcije” kaže još jedna od preporuka NUNS-a.

“U realnom životu ima zaista jako malo sadržaja koji je na adekvatan način dostupan osobama sa invaliditetom. Ne govorim sada o temama koje se tiču njih, ali apsolutno za medije osobe sa invaiditetom ne moraju da budu samo subjekat nego bi podjednako trebalo da budu i deo medijskog sadržaja,” kaže Đorđević.

On smatra da je dobar primer način na koji Ministarstvo kulture i informisanja raspisuje svoje konkurse, ali i napominje da često u realnosti postoje problemi nedostatka sredstava, kao što je opština Medveđa, gde se jako mali deo novca izdvaja za medije generalno pa je po njemu gotovo nemoguće očekivati posebna izdvajanja.

Maglovita odgovornost  za sprovođenje konkursa

Mehanizmi kontrole načina na koji se medijski konkursi sprovode i dalje su nedovoljno definisani, a jasne posledice za one koji ne poštuju zakon nisu u praksi razvijene. Zbog toga jedna od preporuka NUNS-a kaže da je potrebno dodatno razvijati saradnju među nadležnim organima, kao što je na primer proširenje nadležnosti Upravne inspekcije.

Nemanja Nenadić, programski direktor Trapsparntnosti Srbija, smatra da je ovo polazište tačno ali i da je potrebno preciznije definisati preporuku da bi ona mogla da se primenjuje u praksi.

Nenadić smatra da bi “bolje bilo kada bi resorno Ministarstvo kulture pratilo poštovanje pravila koja je to ministarstvo donelo ili predložilo, za šta bi im bila potrebna i dodatna sredstva” umesto obraćanja Upravnoj inspekciji.

Pored toga on kaže da je potrebno dodatno precizirati zakonske obaveze u vezi sa konkursima.

“Na primer, trenutno ne postoji obaveza da opština raspiše konkurs za programe od javnog interesa u oblasti javnog informisanja, niti da za taj konkurs izdvoji određeni deo budžeta. Ako raspisuju konkurse, mogu da odaberu koje god teme od javnog interesa žele, a druge mogu potpuno da zapostave,” kaže Nenadić.

On objašnjava i da ne postoji delotvorno pravno sredstvo za obaranje konkursa koji su postavljeni diskriminatorno ili kod kojih su projekti ocenjivani proizvoljno.

“Sve bi to trebalo promeniti kako bi bilo odgovornosti i kako bi kontrola imala više smisla i efekta, ko god da je vrši.”

Transparentnosti i dalje izazov

Sistem konkursnog finansiranja zamišljen je tako da prolazi kroz nekoliko faza – predkonkursna faza, kada bi trebalo da se utvrde teme od javnog interesa, konkursna faza koja predstavlja sprovođenja samog konkursa, i na kraju postkonkursna faza u kojoj se vrši evaluacije projekata putem dostavljanja narativnih i finansijskih izveštaja.

Dosadašnja praksa je pokazala nedostatak transparenstnosi svake od ovih faza zbog čega NUNS predlaže da se ona unapredi putem sprovođenja javnih rasprava, kroz objavljivanje dokumentacije kao što su izveštaji ali i uvođenje obaveznih analiza o ostavenim ciljevima konkursa.

Nemanja Nenadić kaže da je postupak znatno transparentniji nego što je to bilo pre uvođenja pravila o konkursima, ali da je potrebno određene faze učiniti još otvorenijim.

“Problem predstavlja, kao što NUNS dobro uočava, netransparentnost „predkonkursne“ faze, kada se utvrđuje koliko će sredstava biti izdvojeno i koje su to teme od javnog interesa prioritet za finansiranje,” kaže Nenadić.

Prema njegovom mišljenju i u pogledu samog odlučivanja nema dovoljno transparentnosti čak i kada su odluke komisija javno objavljene.

“Naime, s obzirom na to da se projekti ne ocenjuju na uporediv način, objavljena odluka sa obrazloženjem u stvari ne pruža javnosti uvid u razloge zbog kojih je komisija smatrala jedan projekat boljim od drugog. Tu je, dakle, transparentnost mala, ali ne zato što neko krije dokument, već zato što razlozi za odlučivanje nisu ni prikazani u dokumentu na adekvatan način,” objašnjava Nenadić.

Postkonkursna faza je prema mišljenju stručnjaka možda i najmanje transparentna jer gotovo da ne postoji lokalna smaouprava koja javno objavljuje finansijske i narativne izveštaje projekata koji su dobili novac građana.

Grad Beograd, na primer, na svom sajtu objavljuje određene analize i rezultate sprovedenih konkursa[6] koji su šturi narativni opisi projekata iz koji se ne mogu videti konkretni rezultati niti način trošenja javnog novca.

Nejasna odgovornost i transparentnost pri sprovođenju konkursa preliva se i na nedostatak jasnih mehanizama evaluacije projekata koji su dobili novac građana.

“Moramo da imamo evaluaciju koja utvrđuje nepravilnosti i koja ima posledicu. Ako se dese nepravilnosti možda taj mediji ne bi trebalo da ima pravo konkurisanja naredne godine ili ako je ozbiljniji prekršaj u pitanju, možda da se to pravo oduzme na duže staze,” smatra Mladen Jovanović.

Prema njegovom mišljenju neophodno je uvesti obaveznu finansijsku reviziju koju bi radili nezavisni revizori.

“I tu ima izazova, jer kako da neko uračuna reviziju u projekat kada se u, na primer, Medveđi ukupno dodeljuje 50 hiljada dinara. Ali postoje pragovi, može da se kaže projekti iznad milliona dinara podležu obaveznoj reviziji i ti predvidiš 3% za to,” kaže Jovanović.

Ova revizija je prema njegovom mišljenju jedini način da se spreči nenamensko trošenje javnog novca ali da se mora biti oprezan kako se takve vrste evaluacija ne bi zloupotrebljavale.

“Pokazalo se, posebno u medijskom svetu, da je svako dodatno regulisanje odnosa između države i medija doprinelo tome da nezavisni mediji budu praktično oni na koje se prvo ti propisi primenjuju i koji imaju sve manji okvir za svoji rad, a da režimski rad dobijaju sve veći prostor i sve bolju poziciju na tržištu jer za njih jednostavno nikakva pravila ne važe,” objašnjava Jovanović.

[1] Medijska koalicija: Tekst Medijske strategije predat Vladi, situacija u medijima nikada gorhttp://nuns.rs/info/statements/40230/medijska-koalicija-tekst-medijske-strategije-predat-vladi-situacija-u-medijima-nikada-gora.html

[2] Predlozi NUNS-a za unapređenje sistema projektnog sufinansiranja medija http://www.nuns.rs/info/activities/38672/predlozi-nuns-a-za-unapredjenje-sistema-projektnog-sufinansiranja-medija-.html

[3] Građani da se pitaju o javnom interesu u informisanju http://www.nuns.rs/info/activities/33173/gradjani-da-se-pitaju-o-javnom-interesu-u-informisanju.html

[4] Održana debata o utvrđivanju tema od javnog interesa za Grad Pirot http://www.plusonline.rs/odrzana-debata-o-utvrdivanju-tema-od-javnog-interesa-za-grad-pirot/

[5] Medijske komisije u Vojvodini: Udruženi medijski poduhvat https://www.cenzolovka.rs/drzava-i-mediji/medijske-komisije-u-vojvodini-udruzeni-medijski-poduhvat/

[6] Sekretarijat za informisanje http://www.beograd.rs/lat/gradska-vlast/2052-sekretarijat-za-informisanje_2/

Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta Regionalna platforma za zagovaranje medijskih sloboda i bezbednosti novinara na Zapadnom Balkanu uz finansijsku podršku Evropske Unije. Sadržaj ovog tekst je isključiva odgovornost Nezavisnog udruženja novinara Srbije i autora i ni u kom slučaju ne odražava stavove Evropske unije.

BEOGRAD, 28.12.2018. – Srbija iz godine u godinu čvrsto drži neslavnu poziciju u regionu, kao zemlja u kojoj je bezbednost novinara najugroženija, pokazuju podaci komparativne analize Regionalne platforma za zagovaranje slobode medija i bezbednost novinara.

Novinari u Srbiji, kao kritičari vlasti zarad javnog interesa, svakodnevno trpe pritiske, vređanje, etiketiranje i napade. Činjenica da to veoma često čine najviši državni funkcioneri šalje poruku da je nasilje nad novinarima društveno dozvoljeno, pa čak i poželjno.

Podaci analize u kojoj je u periodu od 31. avgusta 2017. do 1. septembra 2018. godine poređena situacija u pet zemalja – Srbiji, Bosni i Hercegovini, Kosovu*, Makedoniji i Crnoj Gori, pokazuju da je Srbija “crni rekorder” sa 28 registrovanih verbalnih i fizičkih napada nad novinarima i najvećim brojem različitih vrsta pritisaka.

U 2018. Nezavisno udruženje novinara Srbije (NUNS) registrovalo je 69 političkih i ekonomskih pritisaka nad novinarima, što je dvostruko više u odnosu 2016. godinu. Vlada je pojačala administrativne pritiske nad medijima koji kritički posmatraju njen rad slanjem finansijskih inspektora u intezivne kontrole, dok su političari podizali brojne tužbe zbog povrede časti i ugleda. Novinari su zastrašivani, nazivani “izdajnicima i stranim plaćenicima” i nisu pozivani na dogadjaje i konferencije za medije.

Drugu poziciju u komparativnoj analizi zauzima Kosovo sa registrovana 23 slučaja verbalnih i fizičkih napada, zatim BiH – 21, Crna Gora – 7 i Makedonija – 6. U BiH i Crnoj Gori u posmatranom periodu registrovani su i pokušaji ubistva novinara, a na Kosovu (1) i Makedoniji (2) novinari su neosnovano privođeni.

U svih pet zemalja najizraženije su verblane pretnje, pa je tako u Srbiji registrovan 21 takav slučaj. Najčešće se novinarima preti putem društvenih mreža gde im se upućuju i direktne pretnje smrću. Za ove pretnje vrlo retko neko snosi odgovornost. U Srbiji je od 21 slučaja, u samo jednom počinilac procesuiran i njemu je izrečena mera obaveznog psihijatrijskog lečenja.

Glavni i odgovorni urednik novinske agencije Beta Dragan Janjić dobio je više stotina komentara na društvenim mrežama. Sve je počelo njegovim komentarom na Tviteru, povodom ubistva političara Olivera Ivanovića. To je izazvalo “ljutu” reakciju predsednika Srbije Aleksandra Vučića, koji je na konferenciji za medije ocenio da je Janjić okrivio Srbiju za ubistvo, što je bilo okidač za lavinu verblanih pretnji na mrežama, poput “Na Kalemegdan i metak u čelo”. Prvo osnovno javno tužilaštvo odbacilo je većinu krivičnih prijava kao neosnovane, uz obrazloženje da njihov sadržaj nema “neposrednu, jasnu i ozbiljnu pretnju”.

Politika nekažnjivosti zločina odlika je svih pet zamalja. U Srbiji je takva politika naročito pogubna i opasna, jer je ova zemlje formalno ostvarila najviše pomaka u definisanju mehanizama za zaštitu novinara. U decembru 2016. potpisan je sporazum koji definiše saradnju Ministarstva unutrašnjih poslova, Republičkog javnog tužilaštva i sedam novinarskih udruženja. Na osnovu sporazuma uspostavljena je bolja komunikacija sa nadležnim organima. Formirana je stalna radna grupa sa ciljem da unapredi bezbednost novinara i kontroliše efikasnost institucija. Medjutim, u praksi sporazum nije stvorio bezbednije okruženje za rad novinara. Nakon što je tužilaštvo odbilo da pokrene postupke za napad nad šest novinara tokom inauguracije predsednika 2017., pet novinarskih udruženja “zamrzlo” je svoj status u Stalnoj radnoj grupi.

Nezavisno udruženje novinara Srbije analiziralo je efikasnost pravosudnih organa u slučajevima napada na novinare. Po toj analizi u period od 1. januara 2016. do 1. septembra 2018. godine, novinarska udruženja pet zamalja regiona registrovala su ukupno 58 fizičkih i verbalnih napada nad novinarima, a u manje od polovine slučajeva (23) pokrenuti su sudski postupci. Doneto je samo 11 presuda u korist novinara.

Udruženje novinara sa Kosova je pokušalo da poboljša bezbednost novinara u saradnji sa Državnim tužilaštvom koje je imenovalo u pet centara tužioce nadležne za slučajeve novinara. Ipak i na Kosovu je statistika poražavajuća. Jedan od pozitivnih pomaka je činjenica da je policija podnela krivičnu prijavu protiv gradonačelnika Južne Mitrovice Agima Bahtirija zbog pretnji i vređanja novinara Shkumbina Kajtazija. Taj slučaj, međutim, još nije dobio rasplet na sudu.

Zemlje regiona gube i u bitki rešavanja slučajeva iz prošlosti, jer ni u jednoj nisu rasvetljena ubistva novinara u poslednje dve decenije. Na Kosovu je u periodu od 1998. do 2005. godine ubijeno osam novinara, a šest se i dalje vodi kao nestalo. U Srbiji nisu rešena tri ubistva. Ubistvo novinarke Radoslavke Dade Vujasinović iz 1995. godine i novinara Milana Pantića iz 2001. godine i dalje su u predistražnom postupku. Jedino je pokrenuto sudjenje za ubistvo novinara Slavka Ćuruvije iz 1999. godine za šta su optuženi bivši pripadnici Državne bezbednosti. Taj postupak traje već tri godine i prvostepena presuda se očekuje početkom 2019. U Crnoj Gori za ubistvo glavnog i odgovrnog urednika “Dana” osudjena je jedna osoba kao učesnik u zločinu, ali nalogodavci nisu otkriveni.

Srbija je zbog neprocesuiranja zločina iz prošlosti osnovala Komisiju za razmatranje činjenica o ubistvima novinara kojoj su odlukom vlade u avgustu proširene nadležnosti i na slučajeve ubistava i nestanka novinara na Kosovu i prostoru bivše Jugoslavije. Iako je Komisija napravila izvesne pomake, policija ni tužilaštvo ništa nisu preduzeli povodom novih informacija do kojih se došlo u slučaju ubistva Milana Pantića.

Crna Gora ima Komisiju za istrage napada na novinare i imovinu medija, čiji je mandat produžen na još dve godine. Komisija je u prethodnom mandatu istraživala 15 slučajeva napada na novinare i uočila brojne propuste i manjkavosti zvaničnih istraga.

Udruženje novinara Makedonije (ZNM), kao i druge kredibilne organizacije aktivne u medijskoj sferi, ocenile su da je Makedonija jedina zemlja na zapadnom Balkanu koja ima određeni stepen poboljšanja u 2018. godini kada je u pitanju nasilje nad novinarima. Broj pretnji upućenih novinarima je trostruko smanjen – sa 18 incidenata u 2017. na šest u 2018. To je uglavnom rezultat napora ZNM-a, ali i poboljšanja političke klime te efikasnijih istraga Ministarstva unutrašnjih poslova. Pored toga, sud u Skoplju je doneo presudu u slučaju napada na dva novinara na glavnom trgu u Skoplju 2016. godine, a za to su počinioci kažnjeni kaznom od 6 meseci zatvora. Ovo je jedina zatvorska kazna za napad na novinare ikada zabeležena. Ipak, više od 50 slučajeva iz poslednjih pet godina još uvek nije rešeno. Procesuiranje nasilja nad novinarima još uvek nije donelo vidljive rezultate, postojeći slučajevi pred Javnim tužilaštvom u Skoplju imaju ograničen napredak, a u nekim od slučajeva kojima su novinari bili ugroženi ili napadnuti napretka uopšte nema.

Jedan od strahova novinara – da će zastrašujuća atmosfera nekažnjivosti i ćutanja dovesti do novih i brutalnijih napada – postao je opravdan u Srbiji. Krajem 2018. na kuću novinara Milana Jovanovića bačena su dva molotovljeva koktela. Jovanović koji je kritički pisao o vlasti u svojoj opštini preživeo je napad. Taj slučaj ne tretira se kao pokušaj ubistva, već kao izazivanje opšte opasnosti. Uhapšene su tri osobe. Srpsko pravosudje pokazalo je nespremnost da zaštiti novinare upravo na ovom slučaju, jer je Bojana Cvetković Šijacki, koja je priznala da je pomagala u napadu na novinara Milana Jovanovića, sa Tužilaštvom sklopila sporazum – šest meseci kućnog pritvora i 50.000 dinara novčane kazne.

Na blagu kaznenu politiku, ukazala su sva udruženja zemalja regiona, ali i na deklarativne i sporadične osude javnih funkcionera. Oni uglavnom ostaju nemi na nasilje, pokazujući na taj način da ne podržavaju i ne razumeju ulogu novinara u društvu.

Na osudu nasilja u Srbiji su zaboravili i tabolidni i provladini mediji. Neki od njih se otvoreno obračunavaju sa kolegama. Tako je list Ilustrovana politika kritički orijentisane medije poredio sa “besnim psima”, a na meti su bili i predsednik Komisije za istraživanje činjenica o ubistvima novinara Veran Matić i novinarka Ljiljana Smajlović koji su na naslovnoj strani neprikladno prikazani, a u tekstu se označeni kao profiteri, lopovi i izdajnici.

Kako bi se izborili za svoja prava i bezbednost, novinari su protestvovali na ulicama Beograda, Sarajeva i Podgorice. Medjutim, ti protesti nisu uspeli da promene atmosferu u društvu, zbog čega novinari na Zapadnom Balkanu i dalje, u očima mnogih predstavljaju legitimne mete.

* Ovaj naziv je bez prejudiciranja statusa i u skladu je sa Rezolucijom Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244 i mišljenjem Medjunarodnog suda pravde o deklaraciji o nezavisnosti Kosova.

Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta Regionalna platforma za zagovaranje medijskih sloboda i bezbednosti novinara na Zapadnom Balkanu uz finansijsku podršku Evropske Unije. Sadržaj ovog tekst je isključiva odgovornost Nezavisnog udruženja novinara Srbije i autora i ni u kom slučaju ne odražava stavove Evropske unije.

BELGRADE, 28.12.2019. – Four years of implementations of competitions for co-financing media content of public interest has revealed a number of shortcomings, majority of which are a result of the lack of regulation and legal loopholes that allow misuse. If the model introduced in 2014 is to meet its purpose, experts say, it is necessary to resolve these shortcomings as soon as possible.

In May 2018 a Coordination Body was established by the Government of Serbia with an aim to solve current problems in the media sphere in consultations with the representatives of media and journalists associations, gathered in the so-called Team for Dialogue. Implementation of the competitions was one of the key issues tabled to the Coordination Body. Responding to this, it was announced that the work on amending the Rulebook of Co-financing of Projects for Achieving of Public Interest in the Area of Public Information would start in October 2018. It didn’t happen.

The government was given a deadline – December 31^st 2018 – to send written answers to the demands of the Team for Dialogue. Unless this happens, five journalist associations announced, they would suspend the dialogue with the Coordination Body[1].

“We point out that the negotiation process between Team for Dialogue and the Government’s Coordination Body is in a deep crisis and that the specified demands of the media and journalistic associations, ought to be met by the end of this year, remain unanswered,” is stated in the press release issued by the associations.

At the moment of closing this article these answers have not yet been sent.

In addition to this process, in September 2018, the Independent Journalists Association of Serbia (IJAS) sent six recommendations[2] that could improve the system of project co-financing of the media content of public interest to the Government of Serbia, the Ministry of Culture and Information and the Working Group tasked with the development of a new Media Strategy.

According to IJAS these recommendations are necessary starting points that can lead the system of competitive co-financing of media content in the right direction – informing citizens about topics of public interest.

Recommendations deal with several key problems related to the way citizens’ money is being spent – from identifying what the general public interest is, problems with the commissions allocating funds, prevention of abuse and making the whole process more transparent, to the position of minority and vulnerable groups in it.

Is anybody concerned with the citizen’s interests?

In 2017 three local municipalities in Serbia analyzed what citizens and other stakeholders are interested in and what topics they want to read about, watch or listen to in their local media.

This was done through a joint project with the Independent Association of Journalists of Serbia[3] which introduced a model that facilitates citizens’ participation in nominating and defining topics of public interest to be covered from the municipal budget through competition. Cities and municipalities of Sabac, Svilajnac and Paracin were joined by the City of Pirot  in 2018[4].

For example citizens of Svilajnac were interested in topics such as dual education in schools, youth entrepreneurship in agriculture, city business initiatives, improvement of the care of young couples and birth rate, support to persons with disabilities, promotion of volunteer enthusiasm, programs for improving tourism industry, encouraging sports, supporting cultural creativity, popularizing youth employment programs, etc.

The largest number of local municipalities still does not have a practice of analyzing the specific needs of their citizens prior to the announcement of the competitions for co-financing of media content of public interest.

The analysis of current practice shows that the citizens’ money is being distributed without their participation: they are mostly excluded from defining the problems and are not consulted regarding what they want to get from the media financed through the local budget.

“Those who receive money and those who allocate money are in some kind of communication. People from the local administration would hold informative meetings where they would bring the final text of the competition and discuss only technical details with the media representatives and some citizen associations,” Dragan Djordjevic from the Human Rights Committee of Nis says.

Although the Law on Public Information and Media stipulates that criteria for each competition can be further defined, and the Rulebook of Co-financing of Projects for Achieving of Public Interest in the Area of Public Information clearly states that the public competitions should contain a defined local public interest that will be co-financed, most local governments use only general provisions of the Law or the Rulebook.

Experts believe that the process of identifying the public interest should not only involve communication with citizens, but also a very serious research at the local level about the reality of problems and needs of citizens, and that only by combining serious research and communication with citizens public interest can be defined.

“If the public interest is not identified, the question of purpose of the local government decisions is raised, as well as to whose interest they serve. Decisions are made on the basis of speculation, on political ideas and, unfortunately, on political party views on how a society should function without any consultative process with citizens,” says Mladen Jovanovic from the National Coalition for Decentralization from Nis. Jovanovic believes that funding of media content of public interest should be completely different.

“Let’s say that one year, one local community sets as its priority to strengthen, for example, fight against violence in schools. This is a classic local priority that needs to be addressed at the local level. The moment it comes out as a priority, the idea would be to have media projects that would follow this topic, and to have competitions that will ask of media to come up with projects that will, in the best way, influence the decrease of violence in schools,” explains Jovanovic.

He believes that the recommendation to impose obligations on public authorities to conduct periodic analysis of media needs is very important because it could show whether a media product is really in line with what the public interest.

The problem of “media experts” in competition commissions

Who and by which criteria someone is a “media expert” competent of evaluating media projects that will receive citizens’ money remains unclear. This issue, according to experts, significantly influences the quality of co-financing system.

 “Currently, it resembles a circus. We should start with what journalists’ associations have already proposed – introduction of the evaluation point system and biography templates candidates who apply should use,” says Dragan Djordjevic.

In his opinion, one of the ways to improve the selection of experts who participate in competition commissions is to design a specific type of form for CVs, or biographies. In this way, it would be easier to check whether a person has necessary knowledge in production of certain media content and what are his/her competencies.

In many cases, commission members found themselves in a direct conflict of interest by evaluating projects of the media in which they had previously worked or of private production companies they owned.

A research about members of competition commissions published by Cenzolovka at the end of 2017 pointed out the phenomenon related to the Association of Electronic Media of Vojvodina (AEMV)[5].

Data showed that by the end of November 2017 AEMV representatives were members in commissions for competitions for co-financing media content in 21 out of 42 local municipalities. Of these, 13 commissions with AEMV representatives allocated 39.1 million dinars to productions owned by members of AEMV and Sremska TV in which some of them worked.

In order to reduce abuses, IJAS recommendation emphasizes that due to these problems it is necessary to define terms “media expert” and “conflict of interest” in the context of commission members.

How much money should be allocated for the competitions and where are the minority groups?

Previous experiences have pointed to another problem that needs to be addressed in the future: the maximum and minimum amount of money to be allocated through the competition. This decision is made in the – pre-competitive phase.

“On the case of City of Niš, nobody can cite the criteria local government used to allocate 24 million dinars for media projects in one year, and 60 million dinars in another. We do not have any indicator for this decision of local government, we haven’t received any explanation whatsoever about decision to spend more money in one year and less in another. All this remains on the level of good will of people who lead the City or some speculation about why this is being done,” says Dragan Djordjevic.

An IJAS recommendation states that it is necessary to conduct economic analysis that would provide indicators for determining the minimum and the maximum amounts of funds to be awarded through public competitions.  This would make evaluations of the expenses media has in the production of content of public interest more realistic.

Budget planning and spending is connected to the need to separate general media competitions from those related to production of media content intended for national minorities –  informing people with disabilities and other vulnerable groups through “affirmative action”, says one of the recommendations by IJAS.

“In real life there is very little content that is adequately accessible to people with disabilities. I am not talking about themes that concern them – people with disabilities do not have to be just a subject of media content, they should equally be its part” says Djordjevic.

He points out as a good example the way the Ministry of Culture and Information announces its competitions, but also notes that there are often problems with the lack of funds. For example, in Municipality of Medvedja, where a very small amount of the money is allocated to the media in general, it is impossible to expect any special allocations.

Vague responsibility for the implementation of the competitions

Mechanisms for controlling the way media competitions are implemented are still insufficiently defined, while in practice there are no clear consequences for those who do not comply with the law. Therefore, one of the recommendations by IJAS states that it is necessary to further develop cooperation among the competent authorities, and extend the competences of the Administrative Inspection.

Nemanja Nenadic, program director of Transparency Serbia, believes that this is a starting point, but is necessary to define this recommendation more precisely, so it can be applied in practice..

Nenadic believes that “it would be better if the Ministry of Culture would monitor the observance of the rules that the Ministry itself had proposed, for which they would need additional funds” instead of addressing the Administrative Inspection.

In addition, he says that it is necessary to further specify the legal obligations regarding media competitions.

“For example, there is currently no obligation for local municipalities to even announce a competition for production of programs of public interest, nor to allocate a certain part of the budget for that purpose. If they announce the competition, they can choose whatever topics of public interest they want, and others can be completely neglected, “says Nenadic.

He also explains that there is no effective legal remedy for annulment of the competitions that had been set up in a discriminatory manner or if projects were arbitrarily assessed.

“Everything should be changed to make this process more accountable and control would be more meaningful and effective, whoever does it.”

Transparency remains a challenge

System of co-financing media projects is designed to go through several phases – the pre-competitive phase, when its necessary to determine what are the topics of public interest, the competition phase that represents the implementation of the competition itself, and finally the post-competition phase in which projects are evaluated through the delivery of narrative and financial reports.

The practice so far has shown lack of transparency in each of these phases, so IJAS proposes to advance this through conducting public debates, publication of documentation such as reports, as well as the introduction of compulsory analysis of whether the stated objectives were achieved through competition.

Nemanja Nenadic says that the procedure is much more transparent than it was before the introduction of the competition rules, but that certain stages need to be made even more open.

“The problem is, as IJAS well noted, lack of transparency in “pre-competitive” phase, when it is determined how much money will be allocated and what topics of public interest are priority for financing,” Nenadic says.

In his view, with regards to decision-making itself, there is not enough transparency even when the decisions of the commissions are published.

“Since the projects are not evaluated in a comparable manner, the published explanations do not in fact provide the public with an insight into the reasons why the commission considered one project better than the other. Transparency is low here, but not because someone is hiding the document, but because the reasons for deciding are not presented in the document in an adequate way,” explains Nenadic.

In the opinion of experts the post-competitions phase may be least transparent; there is almost no local authority that publishes financial and narrative reports of projects that had received citizens’ money.

For example, the City of Belgrade publishes certain analysis and results of the conducted competitions on the City website[6] but they contain poor narrative descriptions of projects which don’t show concrete results or the way public money was spent.

Unclear chain of responsibility and lack of transparency in implementation of competition contributes to ambiguity of the mechanisms for evaluating projects that receive citizens’ money

“We need to have an evaluation that determines irregularities and envisages a consequence: for example, if irregularities are found, maybe that media should not have the right to compete next year, or if a serious violation is in question, the right to apply may be suspended for a longer period,” says Mladen Jovanovic.

In his opinion, it is necessary to introduce a mandatory financial audit by independent auditors.

“We have challenges here also – how to get someone to audit a project when, for example, Municipality of Medvedja is giving only 50 thousand dinars. But there can be levels, we can say projects above million dinars are subject to a mandatory audit, so you can predict 3% for that purpose,” says Jovanovic.

In his opinion, audits are the only way to prevent unintentional spending of public money, but one must be careful not to misuse such types of evaluation.

“It turned out that any additional regulation of state and media relations has contributed to the fact that independent media are practically the ones affected and their working space is narrowed. On the other hand, regime media get bigger space and a better position on the market, because the rules simply do not apply to them,” explains Jovanovic.

[1] http://nuns.rs/info/statements/40230/medijska-koalicija-tekst-medijske-strategije-predat-vladi-situacija-u-medijima-nikada-gora.html

[2] http://www.nuns.rs/info/activities/38672/predlozi-nuns-a-za-unapredjenje-sistema-projektnog-sufinansiranja-medija-.html

[3] http://www.nuns.rs/info/activities/33173/gradjani-da-se-pitaju-o-javnom-interesu-u-informisanju.html

[4] http://www.plusonline.rs/odrzana-debata-o-utvrdivanju-tema-od-javnog-interesa-za-grad-pirot/

[5] https://www.cenzolovka.rs/drzava-i-mediji/medijske-komisije-u-vojvodini-udruzeni-medijski-poduhvat/

[6] http://www.beograd.rs/lat/gradska-vlast/2052-sekretarijat-za-informisanje_2/

This article has been produced as a part of the project Western Balkan’s Regional Platform for advocating media freedom and journalists’ safety with the financial assistance of the European Union. The contents of this article are the sole responsibility of the Independent Journalists’ Association of Serbia and its authors, and can in no circumstances be regarded as reflecting the position of the European Union.

PODGORICA, 30.12.2018. – The Council of the Agency for Electronic Media (SAEM) has agreed to change the ownership structure of the company “Ast” d.o.o., broadcaster of TV program “TV Prva” and radio program “Play Montenegro”.

“The approval refers to the change in the ownership structure of the company “ANTENNA MONTENEGRO BV ” from the Netherlands, the founder of the company “Ast” doo from Podgorica, which transfers 100% of the ownership stake from the previous owner – the company “ANTENNA SOUTH EAST EUROPE BV ” Holland to the new owner – the company “KOPERNIKUS CORPORATION LTD.” from Cyprus”, the agency said.

During the consideration of the request of the company “Ast” doo for the change in the ownership structure, SAEM noted that the planned change in the ownership structure would not lead to a violation of the provisions of the Law on Electronic Media related to unauthorized media concentration and found that the required change in the ownership structure was in accordance with the Law.

PRISTINA, 27/12/2018 – Seeking justice was a lifetime struggle for Dijar Popova. So it will be until the end of his life, he repeats while talks about the assassination of his father, Shefki Popova, a journalist and political activist. These last 18 years, since the murder of his father, the doors of justice never opened for his family, says Dijar.

This family knows very little about the day of September 10th, 2000, when in front of his apartment, the former journalist of “Rilindja” left dead.

For 18 years, national and international institutions that came to help the Kosovar judiciary, failed to bring justice for this family and for 13 other families of journalists killed in Kosovo.

“It is suspected that the assassinators were two persons who were waiting in front of the apartment to kill him”, tells Dijar the only thing the investigators told him in 2000. Even today, the only fact that they know is that” Shefki was killed by two persons”.

During these years, the file of this case went from one department of the Police and State Prosecutor to another. It was also treated by the international missions that came in Kosovo to help the judicial system. Nevertheless, according to the family, they all failed to shed light on any fact that would unfold the truth about this murder, which remains completely mysterious.

A silent-gun murder that echoed loudly

The story of Popova family is quite similar to the stories of most of the families of 13 murdered journalists: Unidentified murderers who shot in the middle of the day on journalists and political activists, and everything else unknown. The assassinators of journalists after Kosovo war, were “helped” by silenced guns.

In December 1999 the journalist Afrim Maliqi was killed. For a period of time, he had worked at the daily newspaper “Bujku”. He was killed by the Serbian forces in the dawn of December 3rd, 1999. Until now, no one is convicted for this crime. In contrast with Maliqi’s case where it is known who gave the order, other killings of journalists remain completely enigmatic.

Enver Maloku couldn’t escape from the second assassination attempt, as he did months before his murder. Committed by unidentified persons, the second assassination attempt was fatal for him. From that day on, no detail for this murder is revealed.
Exactly in the same year, from the assassination attempt neither did escape the other journalist, Xhemail Mustafa. He was killed in November of 2000, in a location in “Dardania” neighbourhood called “Te Santea”.  The assassinators were never identified.

At that time, Mustafa’s wife had told that she had seen from the balcony of their apartment the dead body of his husband lying on the ground.

“I was inside when I suddenly went out on the balcony and saw people crowded at the entrance of our apartment. I had a gut feeling that something bad happened. I immediately run through the stairs to see what was happening and saw a lot of my neighbours who were shocked. On the stairs I saw blood, a lot of blood”, had recalled Xhemajl Mustafa’s wife, Bahrije Mustafa.

Months later, another mysterious killing happened in Kosovo. The journalist of “Bota Sot” newspaper, Bekim Kastrati was killed in the afternoon of December 11th, 2001, while he was doing his job as a journalist.

Kastrati’s family, which lost his son, doesn’t stop seeking justice. “I never stopped. I’ve talked to UNMIK and EULEX but nothing”, says Hajriz Kastrati, the father of the journalist, an aged man living in Llaush, Skenderaj. He says that he has no hope that the justice will prevail in this case, but it’s his dream to see the murderers of his journalist son to be convicted.

“He liked writing so much”, says the father of murdered son.
The last 17 years for him and his family went waiting desperately for justice which, according to Hajrizi, doesn’t seem to come. But, he keeps saying that “he won’t stop”

“These years I took a lot of roads from Mitrovica to Prishtina and vice versa. Initially the case was in Mitrovica and then was transferred in Prishtina. Still nothing. Neither from our judiciary, nor from the internationals, the case wasn’t resolved. UNMIK once arrested some suspects but I don’t know what happened, they released them”, he says.

The mission of EULEX, which came from European Union to strengthen the rule of law, has closed the file case of this murder.

“EULEX has closed the file case but they said that if there is new evidence, it can be opened”, he tells.

4 years later, mysteriously was shot the other journalist of “Bota Sot”, Bardhyl Ajeti. He left dead in an assassination in 2005. The crime was described as well prepared, without leaving any evidence. One bullet hit him in his head, the second on his shoulder and the third one hit his car. After examinations done at Gjilan and Prishtina hospitals, a week later he was sent in Milano, Italy, where he died. 13 years after, the case of this murder remains resolved.

Kosovo’s institutions failed to bring justice also for the 6 Serbian journalists killed or disappeared between 1998 and 2000.

Ranko Perenic and Djuro Slavuj, journalists at Radio Prishtina were abducted and disappeared in August 21st, 1998, while they were going to Zoqishtë, a village located in Rahvec. They were both going there to report for a monk who has been abducted and then released. No evidence has been found by the authorities on his case.

Milo Buljevic was a journalist at Radio Television of Prishtina. He was abducted on June 25^th, 1999, not so far from the refugee centre where he was living. From that day on, Buljevic is still missing.

There was no justice for other journalists as well. Marjan Melonasi, journalist at Radio Kosova was abducted in the day of September 9th, 2000, and he’s still missing. Meanwhile, journalist Alekandar Simivic was disappeared on August 21^st, 1999, and his mortal remains were found in Obri village, near Drenas. But, there is no document of the judicial system that reveals any evidence or tells who might have committed the crime. Another case that remains completely enigmatic is the murder of the journalist Kristë Gegaj. He was a commentator and editor of the Serbian language program of RTV Prishtina. His dead body was found in September 13th, 1999, over a river in his birthplace, Istog.

Investigations postponed until “new evidence is found”

13 to 20 years went from the murder and disappearance of these journalists. Investigations without any result bring even more disappointment to their families. The State Prosecutor doesn’t have any statistics, except the number of killings. The number of cases resolved is zero. Even that the Chief State Prosecutor years ago said that he will appoint a coordinator to supervise the treatment of these cases, this measure hasn’t produced any results.

The prosecutor at the Chief Prosecutor office, Besim Kelmendi says that they inherited the files of these cases from the international missions.

“We have many cases that are in our institution and aren’t resolved yet. Some of them are from the time of UNMIK and EULEX, which were transferred to us. We don’t have any concrete information regarding the cases you are asking”, he said.

Kelmendi suggested to talk with the media coordinator of Special Prosecutor, Sylë Hoxha. The latter says that new evidence is needed in order to have results on these cases.

“If we receive new cases, of course we proceed them but for the moment, we don’t have any new evidence that would help any of these cases”, he said.

Activist from the civil society that monitors systematically the judicial system, say that this system intentionally didn’t resolve these cases.

The director of Kosovo Law Institute (IDK), Ehat Miftaraj, talks about the lack of seriousness of the judiciary on treating the cases of these murders.

“The fact that, from the murder of the journalists years and decades have passed, tells enough about the mission of the institutions on resolving these cases”, he said.

The fact that Kosovo believed their judicial system to the international mechanisms, according to Miftaraj, wasn’t productive.

“Kosova was unfortunate to partially give its judicial system to the international mechanisms as it was UNMIK and EULEX. These missions on one hand have promoted and demanded freedom and independence of the press in Kosovo, and on the other hand, the same missions completely failed to provide a safe environment, and in some cases, there were journalists who were victims of this system”, he said. “The fact that these missions didn’t treat these cases that they were supposed to, and then chose to transfer them to Kosovar authorities, tells about the hypocrisy of the missions of UNMIK and EULEX in Kosovo during the time that they had responsibility”, he adds.

The Specialist Chambers, the last hope for justice

Disappointed from the Kosovo judiciary, Bekim Kastrati’s family would welcome the Specialist Court to investigate the case of his murdered son.

“No one has called us yet. Sure it would be good if this court would take this case”, says Hajriz Kastrati.

But, on the website of the Kosovo Specialist Chambers, it is excluded the investigation of killings of the journalist after the war. However, some of the cases that occurred before 2001 could be under the authority of this court. This because the Specialist Prosecutor, which is directed by the Prosecutor, prosecute crimes that are under the jurisdiction of The Court, hence specified by the law.

“Those are war crimes and crimes against humanity committed during the years of 1998, 1999 and 2000, in a territory that today is the Republic of Kosovo, crimes that were mentioned in the Dick Marty’s report”, it is said in a written response given by this court for Koha Ditore newspaper.

Isuf Zejna, a researcher at NGO Democracy Plus says that the judicial system has lost credibility to find the criminals of these cases. The Specialist Court is the last chance.

“It is well known that the state of Kosovo, respectively law enforcement authorities have failed to treat these crimes and consequently, the only hope for these cases are the Specialist Chambers or the Specialist Court”, declares Zejna.

The treatment of these cases is a request by the European Federation of Journalist (EFJ) as well. In June of this year, EFJ has adopted a resolution that urges the Specialist Court, which is based in Hague, to investigate the cases of killed or disappeared journalists from both, Serbian and Albanian ethnicity, which are related with the conflict of Kosovo during the years 1998-2005. The resolution adopted in an annual meeting of EFJ in Lisbon, says that crimes against journalists and other media workers should be under the jurisdiction of Kosovo’s Specialist Court.

The son of the journalist Shefki Popova doesn’t even want that the case of his father to be treated again by the Kosovar judiciary, under the direction of the actual people.

“We don’t trust and we have no hope on national courts because this system is decayed, corrupted and politically influenced”, says Dijar Popova. According to him, this can be argued by the close relationship of the people that lead the justice institutions with the criminals.

But, for Popova, the path to justice for his father will continue. “Our path to find the murderer has started from the day of assassination and it won’t stop until the day when we will find the one who gave the order of this murder”, he points out. He repeats that he doesn’t care for the names of the persons who shot his father because, as he says, the justice will prevail only when the name of those who gave order of the murder of the former journalist, will be known.

By Saranda Ramaj, journalist

27.12.2018. – Buran sudski proces koji prate brojne kontroverze, pa i sumnja da se vodi tako da optuženi budu oslobođeni, u samom je finišu. Sve smo bliži danu kad će konačna presuda otkriti stvaran odnos vlasti prema ubistvu Slavka Ćuruvije. I odgovoru na pitanje – hoće li pravda, posle skoro dve decenije, biti zadovoljena.

Vlast je, kada je pokrenut postupak za ubistvo Slavka Ćuruvije 14. januara 2014.godine, najavila da će se istraga nastaviti da bi se otkrili svi koji su učestvovali u ubistvu Ćuruvije. Sadašnji predsednik Srbije Aleksandar Vučić je tada poručio: “Niko neće biti izuzet”. Međutim, niko do danas sem prvobitne četvorke nije okrivljen.

Šef, kum, i svedok odbrane

Možda primer Branka Crnog, fukcionera vladajuće SNS, najbolje oslikava (ne)spremnost vladajuće strukture da se do kraja suoči sa ubistvom Ćuruvije i drugih zločina iz vremena Slobodna Miloševića u čijoj je vlasti kao ministar informisanja participirao i sam Vučić. Sadašnji predsednik je bio inicijator da se oktobra 1998. donese anticivilizacijski zakon protiv slobodnih medija na čijem udaru su se prvo našle Ćuruvijine novine – Dnevni telegraf i nedeljnik Evropljanin. Branko Crni u vreme ubistva Ćuruvije bio je prvi zamenik šefa DB sada optuženog Markovića i glavni operativac tajne službe. Nakon dolaska SNS-a na vlast 2012. godine spominjao se kao mogući kandidat za zamenika ili savetnika šefa BIA. Međutim, zbog njegove reputacije ne samo u Srbiji, nego i u demokratskom svetu to se za sada nije dogodilo, ali nije ni sprečilo da kao neformalni savetnik do danas bude čest gost u Ulici Kraljice Ane u Beogradu, gde je sedište BIA. Crni je posle 5. oktobra 2000. bio obuhvaćen predkrivičnim postupkom za ubistvo Ćuruvije. Nakon što je 2014. godine pokrenut postupak on će biti samo svedok i to u korist odbrane. Na suđenju ne samo da je svedočio u korist svog kuma Milana Radonjića, sada optuženog kao organizatora ubistva, već i svih optuženih. U svom iskazu pred sudom Crni se i obrušio na svedoke tužilaštva iz DB-a posebno Stevana Nikčevića i Vladimira Nikolića pokušavajući da ih diskredituje. Na primer za Nikčevića je tvrdio da je navodno potplaćivao pripadnike DB da bi mu otkrivali neke stvari.

Crni je tokom dugog pretkrivičnog postupka za ubistvo Ćuruvije koji je trajao 15 godina sve vreme bio u kontaktu sa svedocima iz DB. Jedan susret Crnog sa sada optuženima i svedocima zabeležili su i prislušni uređaji. Februara 2006. u beogradskom klubu “Varadero” na Makišu sastali su se Crni, Kurak, optužen sada kao ubica, i svedok Slaviša Arsić, koji je neposredno pre toga dao iskaz u vezi ubistva Ćuruvije policijskom inspektoru Draganu Kecmanu. Kurak je tada zaključio: “Kecmana treba o‘laditi”. Na suđenju je inspektor Kecman svedočio da mu je tada pretio svedok Arsić, koji je bio obezbeđenje Crnog. Inače, preko baznih stanica utvrđeno je da su Crni i Radonjić pričali četiri puta na dan ubistva Ćuruvije i to posle zločina.

O brojnim pritiscima i opstrukcijama iz tajne službe su na samom suđenju za ubistvo Ćuruvije svedočili istražitelji iz policije i pojedinici iz DB. Iz policije Dragan Kecman, Mile Novaković i Dragan Karleuša, a iz DB Zoran Stijović, Stevan Nikčević i Vladimir Nikolić. Kecaman, koji je vodio istragu od 2004. rekao je da su svedoci iz DB “strahovali za svoj život”, navodeći konkretne situacije. Novaković i Karleuša, koji su istragu vodili 2001. godine svedočili su da ih je DB opstruisao i da su čak pokušavali da ih skreću sa istrage. Stijović, koji je priveo sada optuženog Radonjića 2001. godine rekao je da je nakon toga došao do saznanja da je bio “meta pucača koji su došli preko Drine”. On je ispitivao 2001. godine i optuženog Markovića, pa je povodom toga svedočio: “Marković je bio uplašen i plašio se za svoju i bezbednost porodice”. Stijović, koji je doslovno shvatio prioritete vlade Zorana Đinđića, da se razreše politička ubistva, u drugoj polovini 2001. godine sklonjen je sa slučaja, a kasnije, izložen progonu napustio je DB.

Povratak majora Fiće

Kontakti nekadašnjih čelnika DB, među kojima nije samo Crni, sa svedocima iz tajne službe samo su se pojačali nakon zvaničnog pokretanja istrage za ubistvo Ćuruvije januara 2014. godine. Tako je kada je pokrenuta istraga zabeležen telefonski razgovor Dragana Filipovića- Majora Fiće, koji je bio u Šangaju, sa okrivljenim kao neposredni ubica Miroslavom Kurakom, koji je lociran u Africi. Filipović se čuo zatim i sa Mirjanom Marković, šeficom zloglasnog JUL-a i udovicom Slobodna Miloševića, koja je bila obuhvaćena predkrivičnim postupkom kao naredbodavac ubistva Ćuruvije.

Inače, Filipović je bio blizak saradnik sve četvorice optuženih za ubistvo Ćuruvije. U vreme ubistva bio je zamenik šefa Druge uprave i savetnik optuženog šefa DB-a Markovića za “specijalne operacije”, a koje su po njegovim rečima bile – likvidacije. On je u Drugoj upravi bio zamenik optuženog Radonjića, koji je sa mesta šefa Duge uprave došao na mesto načelnika Centra DB Beograda i kratko vreme je obavljao obe funkcije baš pred ubistvo Ćuruvije. Takođe, Filipović je kao zamenik šefa Druge uprave bio nadređeni Romiću, optuženom kao saizvršiocu. Filipović je bio zadužen i za saradnju DB sa JSO, gde je Kurak, bio instruktor.

U svojoj knjizi “Anatomija globalističkog smrada” Filipović ne samo da je priznao da je bio Markovićev savetnik za likvidacije već je opisao kako se vrh DB posle 5. oktobra političi prestrojio. Napisao je da je posle izborne pobede Vojislava Koštunice nad Slobodanom Miloševićem održan sastanak vrha DB-a kome je on prisustvovao i gde je dogovoreno: “Da se priznaje pobeda Koštunice i da se dalje oslanja na radikale (primedba autora: “radikali” su Srpska radiklana stranka iz koje se 2008. izdvojila sada vladajuća SNS) i nacionalne snage”. U istom uratku Filipović opravdava ubistvo Ćuruvije pišući ono što je Mirjane Marković javno lagala novembra 1998. godine kada je Ćuruviju nazvala izdajnikom, tvrdeći da on podržava SAD u želji da bombarduju Srbiju.

“On je javno podržavao američko bombardovanje, nazivajući ga ‚demokratskim činom‚. To je najverovatnije bio razlog zbog kojeg je likvidiran negde na početku rata, u pauzi između dva ‚demokratska bombardovanja‚. Za njegovu smrt globalisti okrivljuju isključivo DB, mada je, objektivno, to mogla organizovati i izvršiti bilo koja od patriotskih grupacija kojih je tada u Srbiji bilo na desetine”, piše Filipović.

On preko svog sestrića Marka Blagojevića, sadašnjeg ambasadora Srbije na Kipru i 106. na listi vladajućeg SNS-a za poslednje skupštinske izbore ima kontakt i sa vlastima. Dosta godina ranije Filipović je svog sestrića Blagojevića angažovao kao vozača u rezervnom sastavu JSO. Blagojević koji je jedno vreme bio i vozač svog ujaka imao je brzometnu karijeru u diplomatiji od dolaska SNS-a na vlasti. Prvo je bez konkursa primeljen na mesto savetnika ministra spoljnih poslova Ivana Mrkića, zatim je bio generalni sekretar Ministarstva, pa je imenovan za ambasadora početkom 2017. godine.

Filipović se posle dugog izgnanstva u Šangaju gde je bio nakon akcije “Sablja” 2003. godine vratio privremeno u Srbiju decembra 2015. Vuk Drašković, lider SPO koji je i sam bio više puta meta DB govorio je o dolasku Filipovića u zemlju.

“Filipović se vratio da zastrašivanjem ili na neki drugi način, možda i podmićivanjem svedoka i sudija, obori optužnicu za ubistvo Ćuruvije i da u Apelacionom sudu osigura i potvrdi oslobađajuću presudu za Radonjića, Romića i Stevana Bastu zbog budvanskog atentata nadamnom”.

Strah i amnezija svedoka

Neki svedoci iz DB-a u postupku za ubistvo Ćuruvije su na samom suđenju počeli da pate od iznenadne amnezije, a neki su odbijali da daju odgovore navodeći da su ugroženi. Tako je na primer februara 2016. godine Aleksandar Radosavljević, zaboravio svoj iskaz iz istrage. Radosavljević, koji je bio učesnik u tajnoj pratnji Ćuruvije u istrazi je 2007. godine svedočio da je u blizini mesta ubistva video beli “golf”, za koga je utvrđeno da ga je koristio optuženi Romić, ali na suđenju je rekao da se toga ne seća. Na pitanje nadležnog zamenika tužioca Milenka Mandića u kojim su slučajevima tajna praćenja DB-a, osim Ćuruvije i Ibarske magistrale (ubistvo četiri funkcionera SPO 3. oktobra 1999.) završena ubistvom, Radosavljević je odgovorio:”Ne želim da ugrozim sebe”.

Predsedavajuća tročlanog Veća Specijalnog suda sudija Snežana Jovanović ga je zatim podsetila da ima pravo da ne odgovori na pitanje kojem bi sebe izložio krivičnoj odgovornosti i sramoti. I on je to iskoristio.
O ugroženosti i pretnjama krajem septembra 2016. godine na samom suđenju govore i ključni svedoci Ulemek i braća Simović, ali ne menjaju ranije iskaze. Ulemek je ponovio iste optužbe, ali je naveo i da mu je prećeno da odustane od svedočenja.

“Ne želim da kažem ko, rešiću ja to” rekao je Ulemek. Na pitanje optuženog Romića da li mu je on pretio, Ulemek je odgovorio: “Direktno niste, možda jeste, a možda niste”. Romić ga je pitao i da li mu je optuženi Kurak pretio, a Ulemek je odgovorio: “Ne znam. Nije se predstavio, a ko je koga slao, to ćemo da vidimo”. Braća Miloš i Aleksandar Simović, koji su u istrazi potvrdili iskaz Ulemeka, na suđenju su rekli da strahuju za bezbednost svojih porodica ukoliko budu mnogo govorili. Miloš je rekao da ostaje pri iskazu iz istrage, ali je odbio da odgovara na pitanja.

“Moj brat i ja smo dobijali pretnje preko naših porodica da odustanemo od ovog svedočenja… Na televiziji sam video premijera Vučića na konferenciji kada je rekao da hoće da rasvetli sve zločine iz prošlosti. Poverovao sam da će tako biti…” svedočio je Miloš, dok je Aleksandar Simović rekao samo: “Ne želim da svoju porodicu dovodim u poziciju da imaju bilo kakav problem zbog mojih izjava”.

Sporne sudske odluke

Oktobra 2016. godine jedna sudska odluka u drugom suđenju imala je važan značaj za postupak za ubistvo Ćuruvije. Radonjić i Romić, kojima se sudi za ubistvo Ćuruvije, i Stevan Basta su pod čudnim okolnostima pravosnažno oslobođeni optužbe da su pomagali u pokušaju ubistva Vuka Draškovića u Budvi 15. juna 2000. godine. Neobično je bilo što sud u ovom postupku nije prihvatio dokaze iz drugih predmeta za politička ubistva, koji su okončani pravosnažnim osuđujućim presudama. Pre svega iz postupka u kome su za budvanski atentat na Draškovića kao izvršioci osuđena trojica pripadnika JSO, a kao organizatori Radomir Marković i Milorad Ulemek Legija. Dok je kao naredbodavac u presudi idnetifikovan pokojni Slobodan Milošević za koga se konstatuje da je iz nisikih pobuda tražio da se ubiju njegovi politički protivnici.

Najznačajnije u ovom postupku za atentat na Draškovića u Budvi nije oslobađanje Radonjića i Romića, kojima se sudi za ubistvo Ćuruvije, već Baste, koji je bio viđen za svedoka saradnika. Naime, sa osuđujućom presudom tužilaštvo bi imalo šta da ponudi Basti, koji je bio koordinator DB za praćenje medija, a da zauzvrat svedoči o ubistvu Ćuruvije.

Tročlano Veće Specijalnog suda – predsedavajuća Snežana Jovanović  i članovi sudije Vladimir Mesarović (sin nekadašnje predsednice Vrhovnog suda Nate Mesarović) i Dragan Milošević odlučilo je jula 2017. godine da se zatvorski pritvor Radonjiću i Romiću u postupku za ubistvo Ćuruvije zameni kućnim sa “nanogicom”. Oni su izašli iz zatvora, a Apelacioni sud je odbio žalbu tužilaštva koje je još prilikom prvobitnog određivanja pritvora ukazalo da optuženi kao bivši visoki funkcioneri DB mogu lako da dođu do lažnih dokumenta i promene identitet, te da mogu da utiču i na svedoke.

Veran Matić, predsednik Komisije za istrživanje ubistva novinara, čiji je rad bio presudan za pokretanje postupka za ubistvo Ćuruvije, kaže da optuženi imaju prijatelje i saradnike koje su zadužili i koji bi mogli uticati na suđenje.
“Određivanje kućnog pritvora, pre saslušanja svih svedoka, dvojica optuženih su sigurno iskoristili, jer im je bilo omogućeno da slobodno komuniciraju i sa optuženim Kurakom koji je u bekstvu, ali i sa preostalim svedocima. To je razlog zbog kojeg Komisija smatra da je sudsko veće prekršilo odredbe Zakona o krivičnom postupku i zbog čega treba da bude zatraženo njihovo izuzeće”, reko je Matić.

Inače, za isto Veće Specijalnog suda- Jovanović, Mesarović i Milošević Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da su prilikom donošenja oslobađajuće presude Luki Bojoviću kršili zakon u korist optuženog da je kao vođa zemunskog klana odgovoran za tri ubistva. Pre ovoga veoma sporno je bilo oslobađanje Stanka Subotića Caneta za koga su Vojislav Šešelj i disidenti naprednjaka rekli da je finasijer SNS-a. Vrhovni sud je takođe utvrdio da je kršen zakon u korist Subotića koga je prvobitno oslobodilo isto veće Specijalnog suda. Ovo Veće je oslobodilo i dva puta sudiju Blagoja Jakšića, a i tom prilkom su kršili zakon.

Ovo Veće je na suđenju za ubistvo Ćuruvije dva puta 24. aprila i 12. juna 2018. godine iz sudskih spisa izdvajalo ključni materijalni dokaz – diskove sa registrovanim pozivima sa baznih stanica kojima se utvrđuje da su Kurak i Romić bili na mestu ubistva, čime se ruše njihovi albiji. Apelacioni sud u Beogradu prvo poništva rešenje Veća Specijalnog suda obrazlažući da “navedeni dokazi nisu pribavljeni na nezakonit način, kako pogrešno utvrđuje prvostepeni sud”. Međutim, to ne sprečava Veće Specijalnog suda da ponovo izdvoji taj dokaz. Konačno Apelacioni sud je odluku preinačio i uvrstio u dokaze.

“Prvo je sudija za prethodni postupak prihvatio optužnicu i dokaze među kojima se nalaze i diskovi sa zabeleženim lokacijama optuženih. Zatim je postupajuće Sudsko veće prihvatilo takvu otpužnicu na početku suđenja. Ipak, isto Veće je kasnije donosilo odluke da se ovaj dokaz, izuzme iz sudskog procesa, jer je, po njihovom zaključku, pribavljen na nezakoniti način”, podseća Veran Matić.

Isto Veće je iz dokaza izdvojilo i zapisnike sa saslušanja dvojce važnih svedoka koji su u međuvremenu preminuli – Cvjetina Milinkovića, dežurnog načelnika u Centru DB Beograda na dan ubistva Ćuruvije koji vodi i Dnevnik dežurstava, i Zorana Pavića, načelnika 9. odeljenja za tajnu pratnju. I ovaj dokaz je u predmet vratio Apelacioni sud na žalbu tužilaštva.

Takođe ovo Veće je na kraju suđenja odbijalo i da sasluša policijskog inspektora Dragana Kecmana koji je vodio istragu. Prvo je saslušan samo o načinu na koji je došao do diskova sa podacima sa baznih stanica. Tada je član sudskog veća Dragan Milošević, koji retko ispituju svedoke, počeo na veoma oštar način da postavlja pitanja i čak ulazi u prepirku sa inspektorom. Kecman je zatim saslušan ponovo na zahtev tužilaštva, ali ga je sudija Jovanović prekidala nedozvoljavajući mu da detaljno govori.

Propaganda i pritisci

Veran Matić kaže da je u svojstvu predsednika Komisije za istraživanje ubistava novinara javno saopštio na osnovu iznetih činjenica“da Sudsko veće očigledno vodi proces tako da optuženi budu oslobođeni, s obzirom na upornost u odlukama kojima se ključni dokazi isključuju i pored odluka Apelacionog suda”.

On podseća da ga je zbog toga oštro napala Advokatska komora Beograda i to onaj deo koji predvodi advokat Jugoslav Tintor, u čijoj se upravi nalaze i advokati odbrane optuženih za ubistvo Ćuruvije.

“Čak su tražili da se kao krivično delo uvede kršenje pretpostavke nevinosti, sa kaznom zatvora do tri godine. Mojoj osudi se pridružilo Društvo sudija i Visoki savet sudstva. Kasnije je u javnoj debati zaključeno da nije bilo kršenja pretpostavke nevinosti i pritiska na sud. Sudsko veće je odbilo da do kraja izvede sve dokaze i najavljuje brzo zaključivanje procesa”, navodi Matić.

On napominje da su na kraju suđenja počele i pripreme javnog mnjenje za oslobađajuću presudu.
“U nedeljniku Ilustrovana politika, koji je u vlasništvu države, izlazi tekst koji relativizuje slučaj ubistva Ćuruvije i kojima se tvrdi da nema dokaza protiv optuženih. Isti autor teksta (Đorđe Martić) je, samo nekoliko dana pre nego što se dogodilo ubistvo, napisao tekst kojim lažno optužuje Ćuruviju da je tražio bombardovanje Srbije. Danas isti autor žestoko napada nezavisne medije sa istih poziciija sa kojih su zabranjivani devedesetih godina”, navodi Matić.

U poslednjem tekstu u Ilustrovanoj politici se na najprimitivniji način napadaju Veran Matić i Ljiljana Smajlović, takođe članica Komisije i prijateljica ubijenog Ćuruvije. Pre toga u dnevnom listu Politika 19. maja 2017. godine objavljen je takođe tekst u kome se za ubistvo Ćuruvije okrivljuje ubijeni premijer Zoran Đinđić, koji je u stvarnosti insistirao da se pokrene istraga za ubistvo novinara. Autor tekstova u Ilostrovanoj politici i Politici je Đorđe Martić svedok u postupku za ubistvo Ćuruvije koji je krajem devedsetih kao propagandista Miloševićevog režima bio urednik Ekspres politike. On je kao urednik Ekspres politike odobrio sraman tekst “Ćuruvija dočekao bombe” koji je bio uvod u ubistvo novinara jer je objavljen samo tri dana pred likvidaciju. Taj tekst, kako je utvrđeno, objavljen je po narudžbini Mirjane Marković. Tekst je tada čitan i u udarnom dnevniku državne televizije. Propagandista Martić je i na samom suđenju, kada je svedočio jula 2016. godine, nastavio da lažno optužuje ubijenog Ćuruviju.

“Ćuruvija je imao bliske veze sa onima koji su nas bombardovali, tako da nisam imao moralno pravo da ne objavim taj tekst … Novinar i ja smo razgovarali i ja sam ga savetovao šta da stavi u tekst“, svedočio je Martić, koji i dve godine kasnije na završnici suđenja obavlja isti prljavi propagandni posao kao i pred ubistvo Ćuruvije.

Predsednik Aleksandar Vučić se površno ogradio od naslovnih starana i naslova u Ilustrovanoj politici, čiji je država većinski vlasnik. Međutim država i njene institucije ni danas nisu proširile istragu na još neke umešane u ubistvo Ćuruvije, a ni posle više od dve godine nije utvrđeno ko je pretio ključnim svedocima u postupku za ubistvo Ćuruvije, kao i zašto su se neki drugi svedoci osećali ugroženo. O aktivnostima čelnika DB iz vremena ubistava Ćuruvije, Branka Crnog, Dragana Filipovića, Franka Simatovića – Frenkija državni zvaničnici i institucije ćute. Nije ponovljen zahtev Rusiji da se izruči Mirjana Marković, koja nijednom nije saslušana povodom ubistva Ćuruvije. Čak nije ni formirana stalna radna grupa za traženje Miroslava Kuraka, koji je optužen kao neposredni ubica a koji je i dalje u bekstvu.

Sadašnja vlast zato svoju odgovornost za ovaj postupak ne može da sakrije iza samostalnosti sudstva, koja je inače sporna i po rečima samih sudija kao i međunarodnih posmatrača. Zato će i konačna presuda otkriti i stvaran odnos vlasti prema ubistvu Slavka Ćuruvije.

Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta Regionalna platforma za zagovaranje medijskih sloboda i bezbednosti novinara na Zapadnom Balkanu uz finansijsku podršku Evropske Unije. Sadržaj ovog tekst je isključiva odgovornost Nezavisnog udruženja novinara Srbije i autora i ni u kom slučaju ne odražava stavove Evropske unije.

PRISTINA, 27/12/2018 – Failure to enforce the legal framework that guarantees freedom of media and freedom of speech, and failure to punish committed crimes against journalists, are two of the main issues that are inevitable when we talk about the safety environment of journalists in Kosovo. For a more in depth discussion of these issues, you may read bellow the interview with Lawyer Furtuna Sheremeti, specialized on the rights of Media. In addition to discussing about issues that media face in Kosovo, she also talks about cases where institutions have shown an increase in awareness with regards to freedom of media in the country.

We are all witnesses of physical assaults and verbal abuses against journalists in Kosovo. Besides, since 1999 there have been 14 killed and missing journalists, the perpetrators of whom have yet to be held accountable by the justice system. To what level do you think journalists are safe, and how does our justice system treat cases where not only journalist’s work, but their lives as well have been impinged?

When we talk about journalists, but also about any process that has to do with the safety of the people in Kosovo, we must take into account the context in which the conversation takes place and how the system works. Unfortunately, we know that in Kosovo the treatment of cases by justice system leaves much to be desired, particularly the cases related to journalists.

How does impunity of committed violation against journalists effect?

Failing to punish each committed crime sets the entire system on a back foot. This is not only sad, but also dangerous – especially when we talk about journalists- because the courage need for a journalist to uphold their professionalism should be in line with legal system and not against it. As a result, we are at risk that journalist may give up on their subjectivity and courage, which then puts the entire field of journalism at risk. All this is some sort of chain process – where the failure of one part of the system leads to failure of the next.

How do you asses the legal framework responsible for freedom of speech and media, access to public information, protection of sources, and standards of professional reporting? Are there more challenges in implementing such framework, or do think there is also a need for amendments within the current framework?

I have always said and continue to do so, that the key problems that Kosovo faces is not the legal framework as much as on its inadequate implementation. Journalists have sufficient ways on how to use the legal framework for their benefit when it comes to fulfilling both their right as well as obligations

In the end of November 2018, the National Assembly has approved the draft Law on Protection of Whistleblowers. However, only few days before this draft law came into force, two separate requests belonging to two separate cases were submitted demanding for the identity of whistleblowers who had reported on the media about legal and procedural violation occurred in their respective institution. How do you asses the Law in subject, its adoption in the Assembly, and the direct threats towards the whistleblowers?

Whistleblowers have been present in the political scene during this past years as well, and I think that it is a good step forward that more attention has been given towards the improvement of the legal framework in that regard. The habit of adopting new laws, or amending the existing laws, is very present in our society, but I do not think that this is always the best way to address rising issues. For instance, the law in subject is problematic because although it provides for more reporting opportunities for whistleblowers (see public reporting), and theoretically it provides very good opportunities for whistleblowers, it does not take into account the practical issues, and the safety of whistleblowers. According to this law, in some references whistleblowers are similarly sensitive as protected witnesses during penal procedure, as they should be. But I am still of the opinion that a special institution, or special branch within an independent institution, should be established which would deal exclusively with whistleblowers.

How does this law complement the current legal framework related to the field of media in Kosovo?

Theoretically it does complement the legal framework in the field of media, but practically it does not help mush. Unfortunately!

Despite some registered attempts, Kosovo does not have a single general law on media, and most of aspects related to the media are regulated through at least eight other laws. Do think that a legal initiative for a law on media is necessary? How would a single general law on media that would repeal the relevant existing laws contribute to the freedom of media?

Prior to a legal initiative for drafting a law on media, I think that is it more important that medial scene becomes more consolidated from within. At the moment, we have a large number of online media, portal, the scope of which not regulated at all. Of course this is logical knowing that this line of media support self-regulation as opposed to external regulation. However, first and foremost I consider that a consensus on cooperation between medial actors must be reached before we can talk about such a legal initiative. A regulation, whatever that may be, should come from bottom-up and not the other way around.

When we talk about the safety of journalists, besides a list of other factors, journalists’ attitude is surely of significant importance as well. According to your opinion, what opportunities does the current legal framework grant journalists protect their rights and professional work in case they become subject of threats of any kind?

As I said earlier, the legal framework related to the work of journalist should be compatible with the general legal framework and the practices of Kosovo’s justice system. When the justice system is in the state as it currently is, I find it problematic that the idea of a legal framework will serve as an oasis of protection for journalists. Moreover, the legal framework as such can only serve for theoretical protection towards the work of journalists.

Kosovo’s institutions fail to apply their legal obligation to separate documents into publicly opened documents and sensitive documents. Although the Law on Access to Public Documents foresees that public institutions must include a clause whether a particular document is public or contains sensitive information, this is often not found in practice.  Journalists continuously face rejection in their submitted requests for public document. How much does this affect the work of journalists, and consequently informing the public?

To be fair, it must be noted that in the recent years institutions have become ever more aware and educated with regards to the process of the access to public documents. Granted, it is still not at satisfactory levels but situation is better that it has been some years ago.

In Kosovo, sensitivity or confidentiality of public documents remains subject to interpretations. How does this effect on journalism and the transparency of public institutions?

What you just mentioned is very problematic issue, not only for journalists, but for everyone. The fact that public institutions continue to interpret in irregular basis what is considered public information and not is rather silly. Especially given that we have a judicial practice that has made this very clear. For instance, the case “BIRN vs Office of Prime Minister” clearly explains the gap between what is public interest and the right to privacy. In my opinion, this misinterpretation of legal framework is being used for personal interests. This is so because the legal framework is not that complicated. In fact is quite simple and straight forward. But, certain institutions benefit out of such misinterpretations.

Journalist: Grese Sermaxhaj