СКОПЈЕ, 14.03.2019 – Здружението на новинарите на Македонија изразува солидарност и поддршка на колегите новинари од Хрватска кои во последно време се честа мета на закани.

Имено, пред неколку дена во близина на зградата во Загреб во која се сместени редакциите на Н1 телевизија, Нет.хр и Телеграм пронајдена е заканувачка порака за новинарите. „Смрт за новинарите“ гласеше пораката која набрзо по пријавата во полиција беше избришана од страна на властите во Загреб.

Оваа закана следеше откако хрватските новинари на почетокот на март протестираа против постојаните закани кон новинарите, насилството врз нив, против судскиот прогон, како и против притисокот од страна на властите врз огласувачите во медиумите.

„Презаситени сме од бројните тужби и од судскиот прогон, веќе секој може да не тужи во оваа држава. Јавните институции водат војна против новинарите. Живееме во земја во која може да не осудат за објавување на вистинити информации“, рече претседателот на Хрватското здружение на новинари (ХНД) Хрвоје Зовко пред почетокот на протестот кој се одвиваше под мотото „ни ги земавте медиумите, но новинарствотот не го даваме“.

ЗНМ апелира до највисоките претставници на Хрватска да ги осудат овие ужасни закани и да помогнат да спласнат притисокот и заканите врз новинарите, бидејќи секој напад врз новинарите претставува напад на јавниот интерес, демократијата и правата на сите граѓани.

СКОПЈЕ, 05.02.2019 – Здружението на новинарите на Македонија реагира на последните измени на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (ЗААМУ) и на Изборниот законик, кои на четврти февруари беа усвоени во скратена постапка од страна на Собранието, без притоа да биде консултирана новинарската заедница.

Измените на ЗААМУ кои се однесуваат на членот 102 во делот на забрани за рекламирање даваат можност на јавните институции на централно и локално ниво да продолжат да ги финансираат радиодифузерите доколу со истите имаат потпишано договори за соработка кои се важечки и после стапување на сила на овој закон. Ова остава простор овој член од законот лесно да се злоупотреби и јавни средства да бидат исплаќани и во иднина на медиумите и покрај декларативната забрана на истите.

Потсетуваме дека за истиот член од Законот со измените од 31.12.2018 година, ЗНМ исто така имаше критика, каде според новата дефиниција јавните институции не треба да планираат средства за приватните медиуми, но не и да имаат изричита забрана за користење на јавни пари во медиуми. Со ова се остава можност за продолжување на клиентилистичкиот однос на централната и локалната власт кон медиумите, особено земајќи во предвид дека не се предвидува казна за прекршување на овој член.

Последните измени го потврдуваат сомнежот на ЗНМ дека Владата и понатаму има намера да финансира приватни радиодифузери без никакви критериуми со што се става под знак прашалник и независноста на уредувачката политика на овие медиуми.

Потсетуваме дека и изборниот законик во делот на изборните кампањи, предвидува политичките кампањи да бидат платени на приватните медиуми директно од буџетот на Р. Македонија. Ставот на ЗНМ е конзистентен и јасен, дека се додека со јавни пари се плаќаат кампањи на политички партии, се загрозува независноста на медиумите и начинот на кој тие ќе ги претставуваат кандидатите пред јавноста во изборната кампања, а ова може да влијае и на самиот изборен резултат.

Истовремено, ЗНМ ги поздравува измените во Изборниот законик кои се однесуваат на онлајн медиумите, со кои и се одзема надлежноста на Државната изборна комисија да ја мониторира работата на онлајн медиумите за време на изборна кампања. Овие измени се во согласност со претходните препораки на ЗНМ, но и на Советот на Европа, според кои не постои методологија според која може државата да цени дали онлајн медиумите се (не)професионални во начинот на кој тие известуваат за изборните процеси.

СКОПЈЕ, 31.01.2019 – Здружението на новинарите на Македонија најостро ја осудува реакцијата на турската амбасада во Скопје, која весникот „Заман-Македонија“ што излегува во Македонија, го нарече терористички билтен на ФЕТО.

За еден весник, кој 25 години излегува во Македонија да се каже дека е терористички билтен на било која организација, е скандалозен повик за линч на неистомислениците.

Очекуваме дека и останатите државни институции ќе го осудат овој чин кој е во насока на задушување на слободната мисла.

Ги охрабруваме колегите од „Заман-Македонија“ да продолжат со својата работа и им нудиме натамошна поддршка во насока на информирање на Меѓународната федерација на новинари за притисоците со кои оваа редакција се соочува во своето работење во Македонија.

Реакцијата на турската амбасада во Скопје се случи откако јавно беше објавен податокот дека весникот „Заман-Македонија“ е добитник на финасиска помош од Владата во рамки на проектот за поддршка на печатените медиуми.

СКОПЈЕ, 29.12.2018 – 2018-та е година со помалку поднесени жалби за нетранспарентноста на институциите, во споредба со податоците од извештаите на Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер, изготвени за 2015, 2016 и 2017 година.

Всушност, до почетокот на септември, бројот на поднесените жалби бил над 150, додека во 2015, 2016  и 2017-тата, бројот бил повисок, односно 960, 619 и 758.

На прв поглед, податоците за 2018-тата изгледаат ветувачки кога станува збор за транспарентноста на институциите, иако сè уште не се конечни. Имајќи предвид дека Комисијата, каде што се поднесуваат жалбите, околу две третини од годината немаше и сѐ уште нема кворум за одржување состаноци. Гледано од овој аспект, нискиот број на поднесените жалби не секогаш мора да биде показател дека во текот на годината сме имале потранспарентни институции од порано.

Надлежното Министерство за комуникации, отчетност и транспарентност, се осврна на едно меѓународно истражување, поддржано од Европската унија, според кое Македонија во 2018 година е рангирана како најтранспарентна земја во регионот.

„Владата на Република Македонија е на првото место во регионот што се однесува до транспарентноста. Ова го покажува меѓународното истражување „Action see“, поддржано од Европската унија, при кое е измерен индексот на транспарентноста на институциите во Македонија, Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Србија и Црна Гора. Во истото истражување за минатата година, Македонија е на крајот од листата, односно на 6-тото место. Мал напредок е забележан и кај министерствата, кои при минатогодишното истражување од последно, сега се наоѓаат на трето место, по Црна Гора и Србија“, пишува во одговорот на Министерството надлежно за комуникации, отчетност и транспарентност.

Доколку направиме споредба на извештаите објавени од 2015 година на Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер, се добива појасна слика за тоа како се движел степенот на институционалната транспарентност.

Во 2015 година, кога на власт беа ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, најчесто жалбите се однесуваа на: Министерството за транспорт и врски, Министерството за образование и наука, Министерството за локална самоуправа, Министерството за здравство, Министерството за култура, Министерството за труд и социјална политика, Министерството за правда, Комисијата за спречување на корупција и Собранието на Република Македонија, како и за неколку јавни претпријатија.
Во 2017 година, кога веќе државата имаше нова Влада која ветуваше дека државните институции ќе бидат потранспарентни за време на нивното владеење, бројот на поднесените жалби беше 758. Значи, само 202 жалби помалку отколку во 2015-тата, кога на власт беа ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, и 139 жалби повеќе во споредба со 2016, кога исто така на власт беше претходната Влада.
Годините во кои имало најмногу поднесени жалби можат да се толкуваат како освестување на граѓаните околу нивното право да се информираат, но истовремено можат да се гледаат како на показател за помала транспарентност на институциите.

Објаснувањето за овие бројки што го дава надлежното министерство е дека откако информациите биле ставени на располагање на граѓаните, биле „поплавени“ јавните  институции со барања за слободен пристап и во една ваква ситуација се јавил проблем со недостиг на кадар. Како резултат на тоа, тие не успеале навремено да им одговорат на сите барања.

„Зголемувањето на бројот на поднесените жалби до Комисијата за слободен пристап до информациите од јавен карактер за 2017 година се должи на одлуката на Владата во врска со зголемување на транспарентноста и да ги направи достапни сите информации за граѓаните, освен оние кои се поврзани со безбедноста. Институциите се соочија со голем број барања за слободен пристап, бидејќи по една деценија затвореност, нетранспарентност и немање пристап до институциите, конечно информациите се најдоа на располагање за сите граѓани. Задоцнетите одговори на многуте барања за слободен пристап се резултат на ограничувањата во однос на човечките ресурси, а не на недостиг на транспарентност на институциите“, велат од Кабинетот на министерот без ресор надлежен за комуникации, отчетност и транспарентност, Роберт Поповски.

Во 2017 година, институциите кои се сметаа дека биле најмалку транспарентни се: општините во Република Македонија и Градот Скопје, Министерството за здравство, Здравствените домови, Јавните претпријатија, Меѓуопштинските центри за социјална работа, Министерството за економија, Министерството за финансии, Регулаторната комисија за енергетика и други.

Министерството за финансии е институцијата која е нотирана како нетранспарентна во сите три извештаи за 2015, 2016 и 2017 година.

Во текот на 2017 година според Извештајот на Комисијата за слободен пристап до информации од јавен карактер, институциите најчесто не давале информации за јавните набавки, огласите за избори и именувања, листите на информации за странски инвестиции, бројот на оние кои аплицирале и оние кои добиле од ИПАРД програмите, нето платите на државните функционери и членовите на советите, платените суми за патните трошоци на раководните лица и членовите на комисиите, податоците за платите и платените надоместоци за вработените во Јавно обвинителство за гонење на кривични дела поврзани и кои произлегуваат од содржината на незаконското следење на комуникациите и други.

Од Кабинетот на министерот Поповски, во однос на овие податоци со одговор:

„Во 2017-тата за првпат почнаа да се објавуваат договорите за јавните набавки во системот „е-набавки“. Институциите беа обврзани, освен јавните набавки да ја објават и целосната документација поврзана со договорите, вклучувајќи ги и оние со финансиски импликации“.

„Во однос на огласите за избори и именувања, имајќи предвид дека 2017-тата година беше година на избори, на 31 мај 2017 година беше формирана новата Влада, а беа одржани и локалните избори, во моментот на распишување на изборите имаше и ограничување на објавување на конкурсите за вработување. Пред и по локалните избори, сите огласи беа објавени согласно основните закони за посебни функции. Во рамките на надлежностите, сите донесени акти за избор и именувања се објавени во Службен весник.

„Листата на информации за странските инвестиции, согласно Законот за финансиска поддршка, ќе биде објавена кога ќе заврши целиот процес на исплаќање на компаниите кои имаат важечки договор. Предвидено е ова да заврши до крајот на годинава.“

Од ова министерство велат дека институциите биле транспарентни и за другите горенаведени точки.

Додаваат дека со цел зголемување на транспарентноста, на официјалната страна на Владата се објавени платите на премиерот, министрите и генералниот секретар на Владата.

Во меѓувреме, за да дознаеме повеќе детали за тековната година, официјален став побаравме и од Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер.

Од таму ни рекоа дека не можат да ни дадат такви информации, бидејќи истите се обработуваат, односно се разгледуваат на седниците на Комисијата, која уште од мај нема кворум, па затоа е блокирана.

Овој факт, според неколку новинари делумно влијаел за тие да не поднесат жалби, иако сакале да го сторат тоа за одредени институции кои не одговориле навреме или пак воопшто не им ги дале бараните информации.

Васко Маглешов – МакФакс
-Да. Досега сигурно имаме доставено повеќе од пет жалби до Комисијата за заштита на правото за информации од јавен карактер.

Горан Момироски – Алфа ТВ
-Не, немам поднесено.

Тамара Чаусидис – БИРН
-Поднесовме кога функционираше комисијата. Но, сега воопшто не ги разгледуваат, бидејќи нема кворум. Сепак, службите се трудат да излезат пресрет и во вакви ситуации.

Исмаил Синани – ТВ Шења
-Не, немаме поднесено. Но, постојано јавно ги повикуваме функционерите на ДУИ да имаат транспарентен пристап.

Според нив, некои од најпроблематичните институции во текот на 2018-тата биле:

Васко Маглешов – МакФакс
-Јас би ги спомнал Јавното обвинителство, Народниот правобранител, но има и други.

Горан Момироски – Алфа ТВ
-Би го спомнал Министерството за надворешни работи.

Тамара Чаусидис – БИРН
-Од искуство велам, јавните претпријатија имаат најбавен процес на одговор. Би ја спомнала како пример Македонската радио телевизија.

Исмаил Синани – ТВ Шења
-Проблемот со транспарентноста го имавме со Демократската унија за интеграција и институциите раководени од членовите на оваа партија. Проблемот постои само кај оваа политичка партија.

Не секогаш жалбите се поврзани со негирањето информации. Честопати одговорите се клише и површни.

Васко Маглешов – МакФакс
-Не секогаш одговараат навремено. Кога станува збор за едноставни одговори, одговараат навреме, но понекогаш цитираат закони, не одговарајќи конкретно на прашањето. На пример, побарав податоци од Агенцијата за електронски комуникации за тоа – колку пари се трошат за плати и надоместоци, а ми испратија цитат од законот за АЕК. Во одговорот пишуваше дека тоа се податоци кои АЕК е обврзана да му ги достави на Собранието.    

Горан Момироски – Алфа ТВ

-Вообичаено одговараат, но не секогаш брзо и целосно. Честопати го избегнуваат директниот одговор. На пример, на 30-ти септември го прашав Зоран Заев дали ќе поднесе остави како што вети доколку референдумот не успее, а тој ми одговори дека референдумот бил успешен.

Тамара Чаусидис – БИРН
-Има институции кои одговараат релативно навреме согласно рокот. Како пример би ги посочила Министерството за култура, Градот Скопје и Владата. Институциите одговараат навремено, бидејќи барањето се поднесува со соодветен документ. Доколку се постави прашање што подразбира давање мислење или политички став, тогаш тоа нема никаква врска со информација од јавен карактер.

Исмаил Синани – ТВ Шења
-Ако до пред неколку години институциите испраќаа соопштенија, со унапредување на пи-ар техниките, сега истите подготвуваат вести со текст, видео или фотографии, кои им ги испраќаат на медиумите. Значи, на прв поглед, ова изгледа како транспарентност, но во суштина ова повеќе наликува на насочување на институциите кон медиумите. Треба да се нагласи дека веќе четири години, институциите со кои раководи ДУИ, било во владина коалиција со ВМРО-ДПМНЕ, или сега со СДСМ, се затворени. Секако, понекогаш постои и мал исклучок.

Рокот од 30 дена кој го предвидува законот (Член 21 од Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер) во кој институциите треба да одговорат, според уредниците и новинарите е премногу долг. Велат дека овој Член треба да се измени, односно рокот за одговор да не биде подолг од 10 дена.

Васко Маглешов – МакФакс
-Апсолутно, рокот треба да е пократок, не повеќе од 10 дена.

Горан Момироски – Алфа ТВ
-Секако, рокот не треба да биде повеќе од 5 дена.

Тамара Чаусидис – БИРН
-Да. Сметам дека рокот треба да биде пократок од 30 дена.

Исмаил Синани – ТВ Шења
-Секако дека може и треба да биде пократок, но треба да се видат и праксите на земјите од Европската унија.

Ова беа неколку од податоците кои успеавме да ги собереме за 2018 година, во недостиг на официјални податоци или конечниот Извештај на Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер.

Комисијата сега за сега има само еден член и претседател. По оставката која на 2-ри мај 2018 година ја поднесе претседателот Ѓорги Сламков, Комисијата засега е составена само од Бљерим Хисени и Валентина Фидановска.
Состојбата ни ја објасни неодамна избраниот претседател на комисијата.

Бљерим Хисени
Претседател на Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер
„Последниот состанок на Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер, е одржан на 16-ти април и оттогаш немаше кворум за одржување на состаноци и разгледување на жалбите, а парламентот ја констатираше оставката на претседателот на 2-ри мај годинава. Инаку, двајца членови на Комисијата не беа назначени долго време (но, Комисијата функционираше со претседател, заменик-претседател и еден член) со просто мнозинство и имаше законско право да одлучува по случаите“.

Со цел да добиеме информација – кога се очекува Собранието да ги пополни празните места, за кои имиња ги предлага Владата, а потоа се доставуваат до законодавниот дом, се обидовме да стапиме во контакт и со претседателот на Комисијата за прашања на избори и именувања. Но, како за иронија, иако овој текст е посветен на институционалната транспарентност, пратеникот на ВМРО-ДПМНЕ, Илија Димовски, истовремено и претседател на комисијата, неколку недели ги имаше на располагање прашањата, но сепак не се удостои да одговори ниту писмено, ниту пак усно.

Службите на Собранието на Македонија нè известија дека на 18.10.2018 се одржала седница на Комисијата, но дека на истата било одлучено само за назначување на  претседателот, но не и за членовите. Бљерим Хисени од функција на заменик-претседател, беше назначен за претседател на Комисијата за заштита на правото за слободен пристап до информациите од јавен карактер. Сепак, со ова не се решава настанатиот проблем, бидејќи Комисијата иако има претседател, сепак и понатаму нема кворум. Двајцата членови на оваа комисија сè уште не се назначени.

Оваа публикација е изработена во рамки на проектот „Регионалната Платформа на западен Балкан за застапување на слободата на медиумите и новинарската безбедност“. Содржината на оваа анализа е единствена одговорност на Здружението на новинарите на Македонија и на авторите и на никаков начин не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Европската Унија.

Подготви: Еви Шкопи

СКОПЈЕ, 25.12.2018 – Здружението на новинарите на Македонија денеска го претстави годишниот извештај за показателите за степенот на слободата на медиумите и безбедноста на новинарите во Македонија, изготвен во рамките на проектот Регионална платформа на Западен Балкан, финансиран од Европската комисија.

Во сите три главни индикатори на извештајот, како што се правната рамка за слободата на медиумите, позицијата на новинарите во редакциите и безбедноста на новинарите, во 2018 година нема сериозни промени во медиумската сфера.

Извештајот го претстави директорот на ЗНМ, Драган Секуловски кој истакна дека Владата не успеала да ја подобри медиумската регулатива која подолго време беше најавувана. „Измените и дополнувањата на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, кои требаше да создадат подобар амбиент за работа на медиумите, не е усвоен во Собрание. Охрабрени сме дека власта и опозицијата се блиску до договор и до крајот на годината законот да биде изгласан“, рече Секуловски.

Тој упати критика дека Владата не успеала да ги заврши и останатите медиумски законски проекти, што ги дала како ветување во рамките на  реформскиот план 3-6-9, како што се донесување на измените и дополнувања на Законот за клевета и измените и дополнувањата на Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер.

„Во 2018 година, не само што немаше подобрување на законската медиумска легислатива, напротив имаше дури и одредено назадување“, истакна Секуловски и додаде дека во текот на летните одмори, без никаква дебата и целосно нетранспарентно, Владата ги усвоила измените и дополнувањата на Изборниот законик и Законот за финансирање на политичките партии. „Овие измени овозможуваат на парламентарните партии да трошат јавни пари за финансирање на медиумската политичка пропаганда за време на изборна кампања и референдуми“, рече Секуловски.

Според ЗНМ, ваквите измени ќе имаат негативно влијание врз слободата на медиумите бидејќи тоа е заобиколен начин за враќање на владините реклами, со кои во минатото претходната власт ја купуваше наклонетоста на медиумите и влијаше врз нивната уредувачка политика.

Секуловски се осврна и на работата на судовите во земјата по однос на нивно постапување за тужбите за клевета и навреда. Според ЗНМ, годинава е забележана и несоодветна примена на медиумската регулатива. „Постои неусогласена судска пракса за Законот за клевета. Граѓанскиот суд и Апелациски суд во Скопје ги одбиваат тужбите за клевета против онлајн медиумите со објаснување дека не се медиуми, додека останатите Апелациски судови постапуваат спротивно. ЗНМ побара Врховниот суд да ја усогласи судска пракса, но досега нема став од судот“, истакна Секуловски.

Безбедноста на новинарите оваа година бележи одредено подобрување, меѓутоа политиката на неказнивост на напаѓачите на новинарите се уште останува присутна. „Бројот на напади е намален за три пати, а донесени се и првите судски пресуди против оние што напаѓаа новинари во минатото. За жал, политиката на неказнивост во Македонија има длабоки корени. Од 59 напади, досега се разрешени само два“ рече Секуловски и додаде дека новинарите нема да бидат безбедни се додека институциите не го истражат целосно и последниот напад на новинари и додека одговорните не се изведат пред лицето на правдата.

Во извештајот е забележано дека нема подобрувања ниту во однос на позицијата на новинарите во редакциите, професионалната етика или пак за нивото на цензура. „Во Македонија речиси пола од новинарите имаат помала плата од државниот просек, кој изнесува околу 24 илјади денари. Мнозинството новинари немаат договори за вработување на неопределено време, а 19 отсто се привремено ангажирани како хонорарни работници. На над 55 отсто од новинарите им доцнат платите“, истакна Секуловски.

На крај Секуловски апелираше Владата да ја разбере сериозноста на ситуацијата со која се соочуваат медиумите и новинарите и да ги врати медиумските реформи во Планот 18. „Без слобода на изразување Македонија нема да направи значаен прогрес во евроатланската агенда, а земјата ќе остане на дното на светските индекси за слобода на изразување.“ рече тој.

Целосниот извештај може да се најде на следниот линк.