Неказнивоста на злосторствата врз новинарите останува глобална грижа. Препознавајќи го зголемениот број напади врз новинарки на интернет, ние од Отсекот за комуникации и односи со медиумите на Мисијата на ОБСЕ во Скопје, развивме онлајн курс за самостојно учење со цел да им помогнеме на професионалните жени во медиумскиот сектор да ги развијат своите пристапи за дигитална безбедност, клучни за да останат безбедни на интернет.

Курсот се фокусира на конкретни предизвици со кои се соочуваат новинарите и онлајн и офлајн, вклучувајќи закани, говор на омраза, вознемирување, заплашување, клевета и други поврзани ризици. Лекциите комуницираат ефективни начини за спречување и справување со нападите, како и поврзаниот психолошки стрес, а вклучително и предизвиците со КОВИД-19.

И покрај тоа што е првенствено насочен кон адресирање на грижите на новинарките, курсот е корисен и за мажите новинари кои се соочуваат со потенцијални безбедносни предизвици на интернет. По завршувањето на курсот, новинарите ќе можат подобро да ги разберат и да ги подобрат своите навики за дигитална сигурност, да следат безбедни практики како и да планираат одговор при можни инциденти.

Курсот е создаден како одржлив ресурс поставен на платформата за е-учење на Секретаријатот на ОБСЕ и е развиен на англиски, македонски и албански јазик. Освен што е развиен за новинари и медиумски работници во Северна Македонија, тој е дизајниран и за меѓународна употреба.

Курсот е достапен на три јазици на следниве линкови:

Англиски:

https://elearning.osce.org/courses/course-v1:OSCE+OMSk-DSFJ-EN+2020-12/about

Македонски:

https://elearning.osce.org/courses/course-v1:OSCE+OMSk-DSFJ-MK+2020-12/about

Албански:

https://elearning.osce.org/courses/course-v1:OSCE+OMSk-DSFJ-AL+2020_12/about

Општиот контекст останува поволен за слободата на медиумите и овозможува критичко известување на медиумите и покрај сериозните наоди кои се дел од овој извештај. Посебно влијание на работата на новинарите имаше кризата со предизвикана од Ковид-19 каде беше зголемена тензијата во секторот. Нападите кон новинарите се зголемија а ветената нулта толеранција не се оствари зошто степенот на неказнивност остана висок. Реформите кои се ветуваа во МРТ и Агенција за медиуми останаа уште една година нереализирани. Уште еден заклучок е дека потребно е да се продолжат напорите за прифаќање на саморегулација во медиумите кои би биле проследени со конкретни резултати и кои би ги задржале професионалните стандарди на новинарството, како и тоа да се обезбеди поголема транспарентност во однос на медиумското рекламирање од страна на државните институции и политичките партии.

МРТ освен со најмал буџет и со истечен мандат на советници како што е и случајот во Агенцијата за медиуми

Финансиската самостојност како и мерит системот за избор на менаџментот во овој медиум се два основни предуслови за независноста на јавниот сервис.

Извештајот вели дека властите, од нивна страна треба да ги зголемат напорите за реформа на МРТ, обезбедувајќи ја неговата независност и финансиска одржливост. Буџетот на МРТ е 13.1 милиони евра како што е нотирано во Извештајот и тоа е најнискиот буџет во последните десетина години кои го има овој медиум. Јавниот радиодифузен сервис усвои петгодишна стратегија за развој, но процесот на реформи е отежнат заради доцнењето во именувањето на членовите во неговиот Програмски совет и во Советот на Агенцијата за аудио и аудио-визуелни медиумски услуги кои имаат истечен мандат.

Малиот пазар и социоекономската несигурност на медиумските работници останува сериозен проблем 

Дополнителни економски проблеми предизвика кризата со Ковид – 19. Во Извештајот се нагласува дека медиумите беа вклучени во пакетот за помош, но работничките права на новинарите се уште остануваат сериозен предизвик. Финансиската одржливост на медиумите и расположливото финансирање продолжуваат да ја зголемуваат загриженоста за интегритетот и независноста на медиумите. Потребни се дополнителни мерки за поддршка на професионалното и истражувачкото новинарство. Се наведува и истражувањето спроведено од самостојниот синдикат на новинари и медиумски работници (ССНМ) кој покажа дека 23% од медиумските работници немаат здравствено и социјално осигурување, 19% одговориле дека менаџментот на медиумите не дозволува работниците да формираат синдикат. Ниските приходи, како и непочитување на законот за работни односи од страна на работодавачите се заеднички и постојани предизвици за новинарите. Поради лошите работни услови, новинарите и медиумските работници изложени се на самоцензура.

Во делот за препораките, означено е дека тие кои што беа донесени во текот на 2020 година остануваат валидни, но се нагласува дека во наредната година, земјата потребно е да ја ревидира правната рамка во областа на медиумите во согласност со правото на ЕУ и европските стандарди како и да ги финализира составите на Програмскиот совет на МРТ и Советот на Агенцијата за медиуми. За потсетување, мандатите на членовите во двете дела се истечени а Собранието не ја отпочна постапката за избор на новите членови иако на два наврати имаше објавен повик на кој се пријавуваа заинтересирани кандидати.

Закани и насилство врз новинарите се зголеми и нултата толеранција резултира со двоцифрен број на посериозни инциденти

Во овој дел потребно е спроведе пристап за нулта толеранција во врска со заплашување, закани и акти на насилство врз новинарите во остварувањето на нивната професија и да се обезбеди сторителите да бидат изведени пред лицето на правдата. Случаите на физичко и вербално насилство и закани кон новинари и медиумски работници се зголемија, додека нивните работни услови, особено работничките и социјалните права, остануваат тешки.

Во Извештајот е наведена и статистика во врска со напад врз новинари. Во 2020 година во Министерството за внатрешни работи се регистрирани 10 случаи на заплашување на новинари, додека ЗНМ регистрираше 2 физички напади и 12 различни форми на вербални закани по живот и други заплашувања. На почетокот на 2021 година, исто така, се регистрирани еден физички напад и една смртна закана. Се препорачува органите за спроведување на законот и Јавното обвинителство да ги следат инцидентите со новинари, но потребна е подобра координација помеѓу различните институции за побрзо постапување по пријавените прекршоци и спречување неказнивост на сторителите. Се предлагаат нацрт – измени на Кривичниот законик, со цел да се зајакне заштитата на новинарите и другите медиумски работници со нивно сместување во групата професии кои ќе добијат дополнителна заштита кога ќе бидат изложени на напади и закани поради природата на нивната работа. Оваа препорака е делумно исполнета бидејќи измените на овој закон сеуште не се изгласани во Собранието на РСМ.

Понатаму се вели дека Здружението на новинари како и меѓународните медиумски организации забележаа зголемување на заканите кон новинарите од страна на политичари и јавни службеници, како и малтретирање преку интернет и вербални напади, вклучително и на социјалните мрежи.

Платената политичка програма останува проблем

Извештајот, исто така, се осврнува и на проблемот кој се однесува на платената политичка програма и вели дека „Можноста политичките партии да користат државно финансирање за политичко рекламирање во медиумите, останува загриженост меѓу медиумските асоцијации, поврзана со можното влијание врз независноста на медиумите“. Говорот на омраза е незаконски и онлајн и оф-лајн, но останува распространет преку Интернет.

Билјана Настеска – Каланоска

Драган Секуловски

Здружение на новинари на Македонија, 25.10.2021 година, Скопје

фото: mia.mk

Денес, во организација на Делегацијата на Европската унија во Република Северна Македонија и Македонскиот институт за медиуми се одржа втората регионална конференција за медиумска писменост ЕУ – Западен Балкан ,,СОЗДАВАЊЕ ОТПОР КОН ДЕЗИНФОРМАЦИИТЕ”.

Претседателот на Здружението на новинарите на Македонија, Младен Чадиковски учествуваше во вториот панел на говорници на кој пред присутните истакна неколку поенти кои се од исклучително значење за новинарите и медиумските работници како денес така и во иднина: ,,Примерот со регистарот на професионални онлајн медиуми на promedia.mk е добар, но ни треба повеќе гласност и целосно профаќање од страна на маркетинг агенциите и бизнисот. Едноставно ширачите на лажни вести или наменски основаните портали треба да бидат надвор од кругот на компаниите за рекламирање. Тешко оди, рекетот се уште функционира, но нашата заложба е тоа да го направиме толку гласно и јасно, што ке функциинира како закон на релевантните вести. Дајте ја поддршката за да си помогнеме. Ние го направивме македонскиот регистар пред година и половина. Сличен модел пред 6 месеци, на европско ниво промовираше репортери без граници, една од најрелевантните светски организации за медиуми и новинарство. Тоа е доволен показател дека во оваа сфера ние мораме да ги одвоиме професионалните од непрофесионалите медиуми и на публиката тоа јасно да им го предочиме, затоа тука ни треба поддршка од бизнисот и политиката. Ова можеби не е единствеиот модел, но е единствениот за кој има општ консензус и во домашната и во меѓународната новинарска заедница”.

“Но да ни биде на сите јасно, професионалното новинарство чини пари. Во услови кога пазарот е мал а комерцијалните рекламери не го препознаваат тоа и странските фондови се стеснуваат треба да се размислува за модел преку кој ќе се поддржи професионалното новинарство а со тоа и да се стимулираат содржини во интерес на јавноста. Во исто време да се обезбедат услови преку даночни олеснувања пред се на придонесите на вработените во медиумската индустрија, да се овозможи повеќе пари за професионализација на редакциите” истакна Чадиковски.

Ефикасно имплементирање на законите за подобра безбедност на новинарите е една од темите кои беше разговарано на денешната работна средба со Министерот Бојан Маричиќ а во организација на Здружението на новинарите на Македонија (ЗНМ).

Измените и дополните на Кривичниот закон со кој се овозможува системска заштита на новинарите во случај на повреда на нивните права како и Законот за граѓанска одговорност од клевета и навреда во кој е намалена нематеријалната штета за новинарите се веќе во собраниска процедура и се очекува во наредниот период да бидат усвоени.

Претседателот на ЗНМ, Младен Чадиковски на средбата укажа дека нашата земја има бројни обврски кои треба да се исполнат со цел да се подобрат правата на медиумските работници. Тие обврски се предвидени во Препорака на Советот на Европа CM/Rec(2016)4 за заштита на новинарството и безбедност на новинарите и другите медиумски актери како и во новите препораки на Европската комисија од 16ти септември 2021 година за подобрување на положбата и безбедноста на новинарите во ЕУ.

На средбата беше договорено во наредните недели Министерството за правда да иницира координација помеѓу ЗНМ и партнерските медиумски организации заедно со претставници на обвинителството, граѓанскиот и кривичниот суд но и Академијата за обука на судии и јавни обвинители. Целта на оваа координација е да се отпочне со повеќе секторска соработка во насока на поефикасна имплементација на новите измени во Кривичниот закон за заштита на медиумските работници како и на препораките на Советот на Европа и Европската комисија.