Më 28 mars, shtatë deputetë të Partisë Socialiste, në qeverisje në Shqipëri që nga viti 2013, propozuan krijimin e një komisioni të posaçëm parlamentar për të luftuar dezinformimin dhe ndërhyrjen e huaj në demokraci.
Komisioni synon të shqyrtojë dezinformimin e medias, financimin e huaj dhe ndikimet e dëmshme ekonomike, duke garantuar respektimin e transparencës ligjore në praktikat demokratike, në veçanti në financimin elektoral.
Komision gjithashtu ka për detyrë të sugjerojë strategji për të rritur përgjegjësinë e platformës dhe qartësinë e përmbajtjes, si dhe të luftojë aktiviteteve të rreme online, duke mbrojtur fjalën e lirë. Kryeministri Rama e mbështeti menjëherë këtë nismë.
Kërkesa bazohet në një Memorandum Mirëkuptimi të pazbuluar midis Shqipërisë dhe SHBA-së, Deklaratës Ukrainë-Evropë Juglindore dhe një rekomandimi të BE-së, të cilat të gjitha theksojnë nevojën për të luftuar dezinformimin dhe kërcënimet kibernetike për të kontribuar në stabilitetin global.
Nëpërmjet një procedure të shpejtë pa konsultime, më 3 prill, Konferenca e Kryetarëve të Parlamentit miratoi krijimin e një Komisioni të Posaçëm, me vota vetëm nga deputetët socialistë, duke integruar punën e katër komisioneve të tjera: Punëve të Jashtme, Ligjeve, Sigurisë Kombëtare, Arsimit dhe Mjeteve të Informimit Publik.
Deputetët e opozitës, megjithatë, ngritën shqetësime për qartësinë dhe qëllimin e komisionit dhe theksuan nevojën për transparencë dhe kërkuan konsultime të hollësishme mbi objektivat e komisionit dhe marrëveshjet ndërkombëtare.
Këshilli Shqiptar i Medias ka shprehur shqetësime për këtë komision, duke vënë në dukje synimet e tij të paqarta dhe rrezikun e mundshëm për lirinë e medias.
Të tjerë e shohin atë si një përpjekje për të larguar vëmendjen nga çështje më urgjente si korrupsioni sistemik në qeverisje dhe problemet themelore të medias.
Formuar me nxitim pa një konsensus
Ndërsa nismat për të adresuar dezinformimin janë të lavdërueshme, shqetësime thelbësore mbeten në lidhje me procesin, qëllimin dhe efektivitetin e komisionit të propozuar.
Krijimi i komisionit u ngut, pa konsensus me bazë të gjerë, gjë që ngre shqetësime për qëndrueshmërinë dhe qëllimin e tij themelor.
Qasja standarde për konsultim publik në Shqipëri, e parë shpesh si një formalitet i thjeshtë, hedh dyshime mbi aftësinë e komisionit për të miratuar ndryshime ligjore dhe administrative vërtet transparente dhe gjithëpërfshirëse.
Ekziston një mospërfshirje e dukshme e hulumtimit të pavarur, e cila tregon se edhe pse narrativat pro-Kremlinit ekzistojnë në peizazhin mediatik shqiptar, shkalla e tyre nuk justifikon krijimin e një komisioni të posaçëm – veçanërisht kur ekzistojnë mekanizma ekzistues dhe kur një nismë e tillë potencialisht mund të rrezikojnë lirinë e shprehjes dhe lirinë e medias.
Theksi mbi dezinformimin e huaj, veçanërisht nga Rusia, duket i mbivlerësuar, duke pasur parasysh se pjesa më e madhe e dezinformatave gjenerohet brenda vendit, kryesisht nga aktorë politikë vendas për qëllime të brendshme në një peizazh politik të polarizuar. Nëse deputetët kanë informacione të tjera për ndërhyrje të huaja në hapësirën informative të Shqipërisë, ato duhet të zbulohen, për të garantuar llogaridhënie dhe diskutim publik të informuar.
Raportet mbi lirinë e medias kanë nxjerrë në pah shqetësime të rëndësishme për përqendrimin e informacionit publik dhe përshkallëzimin e propagandës qeveritare, të cilat, së bashku me përpjekjet e aktorëve politikë në nivel lokal dhe qendror, synojnë të lënë në hije gazetarinë autentike me përmbajtje mediatike të parafabrikuar.
Nisur nga ky sfond, ka shqetësime legjitime në lidhje me komisionin e sapo propozuar, të iniciuar nga socialistët, në lidhje me aftësinë e tij për të mbikëqyrur dhe luftuar në mënyrë objektive propagandën, duke përfshirë çdo që mund të vijë nga vetë partia.
Efikasiteti i këtij komisioni në ruajtjen e paanësisë dhe adresimin e vërtetë të çështjes së propagandës është nën shqyrtim, duke marrë parasysh sfidat ekzistuese në peizazhin mediatik dhe aftësitë e kufizuara mbikëqyrëse të parlamentit.
Një mandat i gjerë rrezikon të mbivendoset me organet ekzistuese
Për më tepër, mandati i gjerë i komisionit, që përfshin gjithçka, nga reformat ligjore deri te rregullimi i platformës dhe moderimi i përmbajtjes, duket tepër i shtrirë dhe rrezikon të mbivendoset me kornizat ekzistuese.
Veçanërisht, rishikimet e fundit të Kodit të Transmetimeve Audiovizive nga Autoriteti i Medias Audiovizive, të cilat u zhvilluan përmes konsultimeve me shoqërinë civile dhe organizatat e medias, trajtojnë tashmë shumë nga shqetësimet që komisioni synon të trajtojë, duke përfshirë dezinformimin, gjuhën e urrejtjes dhe promovimin e barazisë gjinore në media. Mekanizmat ekzistues parlamentar, si komisioni për arsimin dhe informimin publik, mund të ofrojnë mbikëqyrjen dhe angazhimin e nevojshëm pa qenë nevoja për një komision të ri.
Komisioni synon të rrisë llogaridhënien për platforma si Meta, megjithëse Shqipërisë dhe Ballkanit Perëndimor i mungon ndikimi i rëndësishëm mbi këto entitete globale, për shkak të madhësisë së tyre më të vogël të tregut.
Një strategji më efektive do të ishte përafrimi me Aktin e Shërbimeve Digjitale të BE-së (DSA), i cili ofron një kornizë gjithëpërfshirëse për rregullimin e platformës, moderimin e përmbajtjes, reklamimin dhe transparencën algoritmike, duke garantuar që platformat, veçanërisht ato më të mëdhatë, të jenë përgjegjëse për rolin e tyre në shpërndarjen e dezinformimi dhe ndikimin në proceset zgjedhore.
Qasja bashkërregulluese e DSA-së, e përforcuar nga Kodi i përditësuar i Praktikës mbi Dezinformimin dhe Udhëzuesi i ri i Komisionit, ofron një rrugë të qëndrueshme për Shqipërinë. Një grup pune brenda Ministrisë së Brendshme tashmë po fokusohet në përshtatjen e parimeve të DSA-së me kontekstin shqiptar. Shqipëria duhet të garantojë përafrimin me kuadrin evropian për çështje të tilla si DSA-ja dhe Akti për Lirinë e Medias, që përfshin ndër të tjera masa mbrojtëse kundër heqjes së pajustifikuar të përmbajtjes mediatike dhe mbrojtjen e pluralizmit dhe pavarësisë së medias nga presionet e pajustifikuara.
Përzgjedhja e ekspertëve duhet të jetë transparente
Përpjekjet e mëparshme të qeverisë për të rregulluar median ngrenë frikën legjitime se ky komision i ri mund të jetë një mjet tjetër për të frikësuar ose heshtur zërat kritikë. Ky model sugjeron një keqpërdorim të mundshëm të kornizave rregullatore për të minuar pavarësinë e gazetarisë dhe për të kufizuar lirinë e shprehjes përpara zgjedhjeve të përgjithshme që do të mbahen në 2025.
Në Shqipëri, mungesa e transparencës në financimin dhe reklamimin e fushatave politike është një shqetësim edhe më i madh. Zbatimi i rekomandimeve të ODHIR-it për të rritur transparencën financiare është thelbësor, pasi praktikat e turbullta financiare mund të shërbejnë si kanale për fushatat e dezinformimit, duke ndikuar në opinionin publik dhe në rezultatet elektorale. Më tej, kushtet sfiduese të punës për gazetarët në Shqipëri kontribuojnë në autocensurën dhe dobësojnë rolin e gazetarisë në luftën kundër dezinformimit.
Synimi i komisionit për të punuar me ekspertë është një hap pozitiv, por mungesa e qartësisë se si do të zbatohet kjo ngre pikëpyetje për thellësinë dhe efektivitetin e këtij bashkëpunimi. Që puna e komisionit të bazohet në ekspertizë dhe të informohet nga këndvështrime të ndryshme, procesi i përzgjedhjes dhe bashkëpunimit me ekspertët duhet të jetë transparent dhe i strukturuar.
Ne kemi përshkruar disa rekomandime për procesin e komisionit të posaçëm, duke theksuar nevojën për të vlerësuar kornizat ekzistuese dhe natyrën e dezinformimit, kryesisht vendas, duke ruajtur lirinë e shprehjes.
Është thelbësore që komisioni të funksionojë në mënyrë të paanshme, duke shmangur keqpërdorimet politike dhe duke u përafruar me shqetësimet e lirisë së medias. Përfshirja e hulumtimit të pavarur rekomandohet për të ankoruar veprimet e komisionit në një qasje të bazuar në prova. Transparenca është një aspekt tjetër kyç, me një thirrje për zbulimin publik të informacionit mbi ndërhyrjet e huaja për të vërtetuar transparencën, llogaridhënien dhe justifikimin e komisionit. Kornizat ekzistuese ligjore si Kodi i Transmetimit Audiovizual duhet të përdoren për të parandaluar tepricën.
Një proces i vërtet konsultimi do të ishte një fillim i mirë
Së fundi, këshillohet një proces i mirëfilltë konsultimi me një gamë të larmishme palësh të interesuara, duke përfshirë bashkëpunimin e strukturuar të ekspertëve, për të rritur vendimmarrjen, efektivitetin dhe legjitimitetin e komisionit.
Ne sugjerojmë një qasje gjithëpërfshirëse për të luftuar dezinformimin në Shqipëri, duke nxitur përafrimin me Aktin e Shërbimeve Digjitale të BE-së dhe Aktin e ardhshëm të Lirisë së Medias për të trajtuar dezinformimin në mënyrë efektive.
Zbatimi i rekomandimeve të ODHIR-it për transparencën në financimin politik për të frenuar burimet e dezinformimit është gjithashtu i rëndësishëm. Rritja e kushteve gazetareske është thelbësore për krijimin e një mjedisi mediatik rezistent ndaj dezinformimit që promovon shprehjen e lirë, duke adresuar çështje si siguria dhe vetëcensurimi.
Ne advokojmë për përforcimin e programeve të edukimit të medias dhe informacionit, inkurajimin e vetërregullimit të medias dhe mbështetjen e zhvillimit të kapaciteteve të medias dhe gazetarëve, duke përfshirë qëndrueshmërinë e sigurisë kibernetike, për të forcuar peizazhin mediatik kundër dezinformimit.
Ne i bëjmë thirrje komunitetit ndërkombëtar të mbështesë raportimin e pavarur të bazuar në fakte në Shqipëri, nëpërmjet rritjes së kapaciteteve të gazetarëve në verifikimin e fakteve, raportimin etik, mbështetjen e aktiviteteve të vetërregullimit dhe ofrimin e aksesit në mjete dhe burime për të adresuar dezinformimin nga subjekte vendase dhe të huaja.
