Novinari u Banjaluci na protestu u petak, 5. maja su zatražili povlačenje Nacrta zakona kojim se kriminalizuje kleveta u Republici Srpskoj. Oni protestuju ispred Skupštine Republike Srpske (RS), gdje je počela javna rasprava o ovom Nacrtu zakona.

Novinari su nosili transparent i majice protiv kriminalizacije klevete, upozoravajući da se time guše medijske slobode. Odmah na početku rasprave su napustili skupštinsku salu.

Skupština tog bosanskohercegovačkog entiteta usvojila je 23. marta nacrt izmjena Krivičnog zakonika RS-a kojim se kleveta tretira kao krivično djelo, za koje prijete novčane kazne od 2.500 do 60.000 evra.

Usvajanje zakona su osudile brojne domaće i međunarodne organizacije, te ambasade u Bosni i Hercegovini.

Osim u Banjaluci, javne rasprave o Nacrtu izmjena Krivičnog zakonika RS predviđene su 12. maja u Istočnom Sarajevu, 16. maja u Bijeljini, na sjeveroistoku BiH, te 17. maja u Trebinju, na jugoistoku BiH. Javna rasprava bi trebala da traje 60 dana.

Nacrti su doneseni nakon što je njihovo usvajanje najavio Milorad Dodik, predsjednik RS, koji je od ranije na listi sankcionisanih osoba Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije za djela korupcije i narušavanje legitimiteta i funkcionalnosti države BiH.

Nakon reakcija, kojim su međunarodne diplomate upozorile da svi zakoni doprinose stvaranju autoritarnog nedemokratskog sistema, uslijedilo je zamrzavanje odnosa Republike Srpske sa ambasadama Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije u BiH.

Političari, moćnici i prorežimski mediji neprestano vode kampanje protiv kritičkih novinara i medija, zastrašuju ih i proglašavaju državnim neprijateljima, ubistva novinara i dalje nemaju epilog na sudu, dok  država medije kontroliše i kroz finansiranje iz budžeta, a lokalnim medijima uskraćuje informacije, neki su od zaključaka razgovora o rastućoj krizi u oblasti bezbednosti novinara u Srbiji u organizaciji Media Freedom Rapid Response.

Delegacija EU i misija Organizacije za evropsku bezbednosti i saradnju (OEBS) najavile su danas u Beogradu da će nastaviti podršku medijskim reformama i stvaranju sigurnog okruženja za novinare u Srbiji.

Vlada Republike Srbije proglasila je Dan žalosti na teritoriji Republike Srbije za 5, 6. i 7. maj 2023. godine.

Od stupanja na snagu Zakona o izmenama i dopunama Zakona o obeležavanju Dana žalosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 30/10), Regulatorno telo za elektronske medije, kao povereni posao, vrši nadzor na primenom odredbi koje se odnose na programe radio i televizijskih pružalaca medijskih usluga.

Regulatorno telo za elektronske medije ukazuje da pružaoci medijskih usluga tokom pružanja medijske usluge emituju odluku o proglašenju Dana žalosti. Za vreme trajanja Dana žalosti, umesto humorističkih, zabavnih, rijalitija prisilnog okruženja, folklornih i drugih sadržaja sa zabavnom i narodnom muzikom, emituju muziku i emisije prikladne Danu žalosti i usklade detaljnu programsku šemu u vreme dana žalosti.

Regulator će povodom Dana žalosti direktno primenjivati odredbe Zakona o obeležavanju Dana žalosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS, broj 101/05 i 30/10).

U skladu sa odredbama koje se odnose na način obeležavanja Dana žalosti, Regulator preporučuje emitovanje umetničke i instrumentalne muzike molskog tonaliteta.

Reporteri bez granica u Svetskom indeksu medijskih sloboda 2023. Srbiju svrstavaju među „problematične države“. Dok su medijske slobode u Severnoj Makedoniji, Crnoj Gori i Hrvatskoj na višem nivou nego u SAD, na Balkanu od Srbije gore stoje Albanija i Grčka. Prijatelji srpskih vlasti, Ujedinjeni Emirati, Rusija i Kina, i dalje među najmračnijim državama sveta kada je odnos prema novinarima u pitanju.

U upravo objavljenom, 21. godišnjem Svetskom indeksu medijskih sloboda (The World Press Freedom Index) Reportera bez granica (RBG), Srbija je u odnosu na prethodnu godinu doživela najveći pad među zemljama članicama Evropske unije i Balkana – za 12  mesta. Sa 79. u prošlogodišnjem Indeksu, sada je dospela na 91. mesto među 180 država.

Srbija je ostala u društvu zemalja u kojima je položaj medija i novinara ocenjen kao „problematičan”. Jedan od razloga za ovakav pad, prema Reporterima bez granica, je i to što u Srbiji „provladini mediji šire rusku propagandu“. RBG porede tu činjenicu sa državama u istočnom delu Evropske unije, u kojima nezavisno novinarstvo predstavlja „bedem protiv propagande koja stiže iz Kremlja“.

U delu izveštaja o Srbiji navodi se da u visoko polarizovanoj političkoj klimi novinari su redovno izloženi političkim napadima koje podstiču pripadnici vladajuće elite, a koji se pojačavaju određenim nacionalnim televizijama. Ni političari ni institucije, uključujući i Regulatorno telo za elektronske medije (REM), koje se sastoji uglavnom od pojedinaca koje je imenovala vlada, nisu bili voljni da poprave situaciju. Pored toga, novinari koji su kritični prema vladajućoj stranci imaju ograničen pristup intervjuima sa predstavnicima vlade i javnim informacijama.

Uprkos činjenica da Srbija ima neke od najnaprednijih zakona u vezi sa medijima, novinari često rade u restriktivnom okruženju, uključujući samonametnutu cenzuru. Propisi koji propisuju kako tužioci i policija treba da reaguju kada su novinari napadnuti doveli su do pozitivnih rezultata u određenim slučajevima. Međutim, pravosuđe, koje se bavi mnogim pitanjima vezanim za medije, uključujući i takozvane SLAPP tužbe, tek treba da dokaže svoju nezavisnost i delotvornost u zaštiti slobode štampe, ocenjuje se u izveštaju.

Reporteri ukazuju i na to da većina medijaprihode ostvaruje od reklama i netransparentnih javnih subvencija i da pristup tim izvorima u velikoj meri kontroliše vladajuća elita i podložan je neobjektivnosti. Novinarke u Srbiji su i dalje su na meti i zbog svog izveštavanja i zbog pola.

Mnogi ozbiljni napadi na novinare ostaju nerazjašnjeni, navodi se u izvetaju i ističe ubistvo Slavka Ćuruvije 1999. godine. Novinari u Srbiji su još uvek daleko od osećaja da su zaštićeni, iako su u toku napori da se unapredi bezbednost novinara i borba protiv nekažnjivosti za krivična dela počinjena nad njima (u vidu dve radne grupe i uvođenja SOS linije za medije).

Severna Makedonija, Crna Gora i Hrvatska bolje ocenjene od SAD

Iako nisu sve zemlje u okruženju bolje rangirane od Srbije, države regiona su ove godine ipak prošle bolje i napredovale na listi RBG. Najveći skok doživele su Severna Makedonija, koja se sa 57. popela na 38. mesto, i Crna Gora (sa 63. na 39). One su sada među državama u kojima su medijske slobode i položaj novinara ocenjeni kao „zadovaljavajući“, dok su prethodne godine bile u društvu „problematičnih“.

Hrvatska je ostala napredovala za jedno mesto (43-42), dok je Slovenija sa 54. došla na 50.

Sjedinjene Države su ove godine pale za tri mesta i sada su na 45. mestu, dakle iza nekolicine bivših jugoslovenskih republika. Kao neke od razloga ovakvog stanja medijskih sloboda u SAD, Reporteri bez granica navode nepovoljan pravni okvir na lokalnom nivou i porast nasilja, koji je doveo i do ubistva dvojice novinara.

Iza Srbije samo Albanija  i Grčka

Iako i dalje u grupi „problematičnih“, Kosovo se sa 61. mesta popelo na 56, Bosna i Hercegovina je sa 67. došla na 64, Bugarska sa 91. na 71, a Mađarska sa 85. na 72.

Medijske slobode su, prema Reporterima bez granica, lošije nego kod nas u Albaniji (96) i Grčkoj (107). Albanija je ipak napredovala sa 103. na 96. mesto, dok je Grčka ostala najgore rangirana balkanska zemlja, što  Reporteri objašnjavaju i „špijuniranjem novinara od strane obaveštajnih službi i putem špijunskog softvera Predator“.

Ometanje ukrajinskih TV kanala, lov na novinare, Asanž i dalje u zatvoru

Rporteri bez granica su posebnu pažnju posvetili situaciji u Ukrajini (79. mesto) za koju se konstatuje i to da Rusija širi svoju propagandu čim njene jedinice osvoje neko mesto, uz ometanje ukrajinskih TV signala kao i „lov na ukrajinske novinare“.

Što se same Rusije tiče (164. mesto), Reporteri bez granica primećuju je da je „sistemska cenzura i prisilni egzodus nezavisnih ruskih i stranih novinara dovelo do stvaranja pogodnog tla za širenje koordinisane propagande od strane provladinih medija“.

Ističe se i da je „zabrana zapadnih društevih mreža pogodovala rastu Telegrama, platforme čija se upotreba u Rusiji udvostručila.“

„Upotreba Telegrama predstavlja način na koji nezavisni mediji zaobilaze cenzuru, ali je na ovoj platformi primetno povećana Putinova propaganda, kao i kanali koji prate kretanje stranih novinara, koji se smatraju špijunima“, ističu iz ove organizacije.

Blagi pad medijskih sloboda je zabeležen i u Velikoj Britaniji (sa 24. na 26 mesto), koji se dovodi u vezu sa činjenicom da je osnivač Vikilliksa Džulijan Asanž još uvek u zatvoru, čekajući ekstradiciju u SAD.

Najbolje je u Norveškoj, a najlošije u Severnoj Koreji

Globalno posmatrano, situacija je ocenjena kao „veoma loša“ u 31 zemlji,, „loša“ je u 42, zemlje, „problematična“ u 55, dok je „dobro“ ili „prilično dobro“ u 52 zemlje.

Sedmu godinu za redom, na prvom mestu tabele se nalazi Norveška. U stopu je prati  Irska (sa 4. došla na 2. mesto), dok je iza nje Danska (pad za jedno mesto). Holandija je sada šesta, što predstavlja skok od 22 mesta u odnosu na prethodnu godinu, kada je Indeks „reagovao“ na ubistvo istraživačkog novinara Petera R. de Frisa.

Na poslednja tri mesta Indeksa se nalaze zemlje iz Azije – Vijetnam (178.), koji je „skoro istrebio nezavisne novinare“, Kina (pad za 4 mesta, sada pretposlednja – 179), koja je ocenjena kao „najveći svetski zatvor za novinare i jedan od najvećih izvoznika propagandnog sadržaja) i tradicionalno poslednja Severna Koreja (180).

Sjedinjene Države su pokrenule program za odbranu novinara širom sveta od pravnih pretnji koje imaju za cilj da utišaju kritičke glasove, objavila je za CNN najviša zvaničnica Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID) Samanta Pauer.

Pauer je najavila program Reporters Shield (Štit za reportere) na događaju povodom obeležavanja Svetskog dana slobode medija u Ujedinjenim nacijama.

„Mnoge nezavisne medijske kuće ne mogu sebi da priušte da budu tužene, pa su prekinule poslovanje ili pokušavaju da se samocenzurišu kako bi izbegle da privuku interesovanje onih koji bi mogli da ih ciljaju“, rekla je ona za CNN.

„Korumpirani lideri sve ovo znaju, zbog čega sve više zloupotrebljavaju zakon“, upozorila je.

USAID je saopštio da planira da sarađuje sa Kongresom na obezbeđivanju do devet miliona dolara za program „Reporters Shield“ kojim će zajednički upravljati Projekat za izveštavanje o organizovanom kriminalu i korupciji i Centar za međunarodnu pravdu Sajrus R. Vens.

„Da bi se suprotstavili zloupotrebi zakona, novinarima i medijskim kućama je potrebna snažna zaštita, potrebna im je obuka kako da u potpunosti izbegnu tužbe, potrebni su im resursi za unajmljivanje advokata i pokrivanje pravnih troškova“, rekao je Pauer.

Svjetski dan slobode medija obilježava se svake godine 3. svibnja. Cilj obilježavanja je kontinuirano promicanje načela slobode medija, ukazivanje na važnost zaštite medijskih sloboda i borbe protiv svih oblika utjecaja na medije kao i sjećanje na medijske djelatnike koji su izgubili život obavljajući svoj posao.

Ovaj dan služi i kao podsjetnik na mnoge medijske neslobode, zatvaranja novinara te ostale nedemokratske postupke prema medijima i medijskim djelatnicima u pojedinim dijelovima svijeta.

Svjetski dan slobode medija obilježava se od 1993. godine na temelju odluke Opće skupštine Ujedinjenih naroda iz iste godine, a na preporuku Opće skupštine UNESCO-a iz 1991. godine. Kao dan obilježavanja odabrana je godišnjica usvajanja Windhoeške deklaracije o promicanju nezavisnog i pluralističkog afričkog novinarstva iz 1991. godine koju su usvojili afrički novinari u gradu Windhoeku u Namibiji.

Opća skupština Ujedinjenih naroda 1993. godine proglasila je 3. svibnja Svjetskim danom slobode medija. Cilj obilježavanja toga Dana je promicanje temeljnih načela slobode medija te odavanje dužnog poštovanja novinarima koji su izgubili život obavljajući svoj posao.

U povodu Svjetskog dana slobode medija, Sindikat novinara Hrvatske pozvoa je svoje članove i sve novinare i medijske radnike u Hrvatskoj da današnji dan obilježe 24. simboličnom akcijom Pet minuta gromoglasne tišine u 11.55.